چرا کودکان دچار درد مفاصل می‌شوند؟

درد مفاصل در کودکان موضوعی است که بسیاری از والدین را نگران می‌کند، به‌ویژه زمانی که کودک بدون آسیب‌دیدگی مشخص از ناراحتی یا محدودیت حرکتی شکایت می‌کند. این دردها دلایل مختلفی دارند، از رشد طبیعی استخوان‌ها گرفته تا بیماری‌های التهابی، عفونت‌ها و حتی مشکلات سیستم ایمنی. شناخت علت دقیق این مشکل، نقش مهمی در پیشگیری از پیشرفت بیماری و انتخاب درمان مناسب دارد. در این مقاله ضمن آنکه بررسی می‌کنیم درد مفاصل در کودکان نشانه چیست؟ به بررسی مهم‌ترین علل درد مفاصل در کودکان، علائم هشداردهنده و راهکارهای درمانی و مراقبتی آن می‌پردازیم.

درد مفاصل در کودکان و نشانه‌های اولیه آن

درد مفاصل در کودکان نشانه چیست؟ این درد ممکن است نشانه‌ای از رشد طبیعی بدن یا علامتی از یک مشکل زمینه‌ای مانند التهاب، عفونت یا بیماری‌های خودایمنی باشد. گاهی این دردها موقتی و بی‌خطرند ولی در برخی موارد به تدریج تشدید شده و با علائم دیگری همراه می‌شوند. آگاهی از نشانه‌های اولیه درد مفاصل به والدین کمک می‌کند آگاهی از نشانه‌های اولیه درد مفاصل به والدین کمک می‌کند تا زودتر به پزشک متخصص اطفال یا ارتوپد مراجعه کرده و از بروز عوارض جدی جلوگیری کنند. ممکن است پزشک کودک را به کلینیک فوق تخصصی پا ارجاع دهد تا درمان‌های مناسب اتخاذ شود. نشانه‌های اولیه این درد در کودکان به صورت زیر هستند:

• درد یا ناراحتی هنگام حرکت دادن مفصل
• ورم یا قرمزی در ناحیه مفصل
• سفتی مفصل به‌ویژه هنگام صبح یا پس از استراحت طولانی
• گرمی پوست در اطراف مفصل دردناک
• لنگیدن یا اجتناب از راه رفتن در کودکان خردسال
• بی‌میلی به بازی یا فعالیت‌های بدنی معمول
• تب یا خستگی عمومی همراه با درد مفاصل

مهم‌ترین دلایل درد مفاصل در کودکان

درد مفاصل در کودکان به دلایل مختلفی بروز می‌کند. برخی از این دلایل به فعالیت‌های روزمره و رشد طبیعی کودک مربوط می‌شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های جدی‌تر مانند التهاب یا اختلالات سیستم ایمنی باشند. در ادامه به بررسی مهم‌ترین علل درد مفاصل در کودکان می‌پردازیم.

التهاب مفصل (آرتریت) در کودکان

آرتریت یا التهاب مفصل یکی از شایع‌ترین علت‌های درد در کودکان است و در اثر عوامل مختلفی از جمله عفونت یا بیماری‌های خودایمنی ایجاد می‌شود. در این حالت پوشش داخلی مفصل دچار التهاب شده و موجب درد، ورم و محدودیت حرکتی می‌شود. آرتریت در کودکان معمولاً با سفتی مفصل در صبح، تب خفیف و خستگی همراه است.

آسیب‌های مفصلی ناشی از فعالیت بدنی

فعالیت‌های پرتحرک، ورزش‌های سنگین یا حرکات ناگهانی منجر به آسیب‌های مفصلی مانند کشیدگی، رگ‌به‌رگ شدن یا حتی ضرب‌دیدگی می‌شوند. این نوع درد معمولاً به‌صورت ناگهانی پس از یک فعالیت خاص ظاهر می‌شود و ممکن است با تورم یا کبودی همراه باشد. در بیشتر موارد، استراحت، کمپرس سرد و در صورت لزوم استفاده از داروهای ضد درد ملایم به بهبود درد کمک می‌کنند.

رماتیسم و بیماری‌های خودایمنی کودکان

در برخی کودکان سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم حمله می‌کند که این وضعیت به بیماری‌های خودایمنی یا روماتیسم مفصلی معروف است. این بیماری‌ها باعث التهاب مزمن در مفاصل، درد، ورم و تغییر شکل تدریجی استخوان می‌شوند. روماتیسم کودکان معمولاً در سنین پایین بروز کرده و نیاز به درمان تخصصی و کنترل بلندمدت دارد. هدف اصلی درمان کاهش التهاب، جلوگیری از آسیب دائمی به مفاصل و حفظ توان حرکتی کودک است. 

مشکلات رشد و ناهماهنگی استخوانی

در دوران رشد سریع برخی کودکان ممکن است دچار ناهماهنگی در رشد استخوان‌ها و مفاصل شوند که این مسئله فشار نامتوازنی بر مفاصل وارد کرده و درد ایجاد می‌کند. این نوع دردها معمولاً با رشد طبیعی بدن برطرف می‌شوند ولی در موارد شدید ممکن است نیاز به فیزیوتراپی یا استفاده از کفش‌های طبی برای اصلاح وضعیت حرکتی باشد.

انواع مختلف درد مفصلی در کودکان

انواع مختلف درد مفصلی در کودکان را می‌توان به چند دسته اصلی تقسیم‌ کرد. در ادامه فهرستی از این دردها آورده شده است.

درد رشد (Growing pains) 

این نوع درد معمولاً در بچه‌ها در سنین پیش‌دبستان تا دبستان دیده می‌شود و بیشتر در پاها بروز می‌کند. درد رشد عبارت است از درد خفیف تا متوسط شبانه یا عصرگاهی که معمولاً دوطرفه است، مفصلی نیست و بیشتر به‌صورت درد عضلانی احساس می‌شود. با فعالیت روزانه شدت می‌گیرد و صبح‌ها معمولاً کاهش می‌یابد.

درد ناشی از فشار یا استفاده زیاد (Overuse injuries) 

در کودکان فعال ورزشکار یا کودکانی که یک فعالیت خاص را به دفعات زیاد انجام می‌دهند، ممکن است مفاصل یا صفحات رشدشان تحت فشار قرار بگیرند و دچار درد شوند. این نوع درد معمولاً به صورت تدریجی ظاهر می‌شود، با فعالیت تشدید می‌شود، ممکن است مفصل یا ناحیه دردناک حساسیت داشته یا محدودیت حرکت پیدا کند اما برخلاف التهاب مزمن، معمولاً بعد از کاهش فعالیت یا استراحت بهتر می‌شود. برای درمان آن استراحت، کاهش فشار روی مفصل، استفاده از ورزش‌های تقویتی یا فیزیوتراپی توصیه می‌شود.

درد التهابی مفصل

در این حالت مفصل یا مفاصل به علت فرآیند التهابی (مثلاً زمانی که سیستم ایمنی به بافت مفصل حمله می‌کند) دچار درد، تورم، گرمی، سفتی و محدودیت حرکت می‌شوند. نمونه‌ای از این بیماری، Juvenile Idiopathic Arthritis  است که مفاصل و رشد استخوان را تحت تأثیر قرار داده و حتی با نشانه‌هایی مثل تب، کاهش اشتها و خستگی همراه است. تشخیص سریع و درمان مناسب برای حفظ عملکرد مفصل و جلوگیری از آسیب دائمی بسیار مهم است.

درد ارجاعی یا ناشی از مشکلات استخوانی/صفحه رشد

گاهی درد مفصل در کودک تنها نتیجه فعالیت یا التهاب نیست و ممکن است ناشی از مشکل بزرگ‌تری در استخوان‌ها یا صفحات رشد باشد. برای مثال، در بیماری Legg–Calvé–Perthes ، خون‌رسانی به سر استخوان ران مختل می‌شود و کودک ممکن است کودک با درد در مفصل ران یا حتی زانو یا مچ‌پا مراجعه کند. در این گونه موارد ممکن است درد در مفصل ظاهر شود ولی منشأ آن مفصل نباشد بلکه استخوان یا صفحه رشد باشد.

درد ثانویه به بیماری‌های متابولیک یا سیستمیک

درد مفصل ممکن است ناشی از اختلالات دیگری باشد که مستقیماً مفصل را هدف قرار نداده‌اند ولی به مرور مفصل را تحت تأثیر قرار می‌دهند مثلاً کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، دیابت، کمبود ویتامین‌ها یا بیماری‌های خونی. در این شرایط معمولاً علاوه بر درد مفصل، نشانه‌های دیگری مانند خستگی، تغییرات وزن، علایم عمومی یا اختلالات سیستمیک مشاهده می‌شود و درمان آن نیاز به مدیریت بیماری زمینه‌ای دارد.

روش‌های پیشگیری از درد مفاصل در کودکان

پیشگیری از درد مفاصل در کودکان با رعایت چند نکته ساده و اصولی امکان‌پذیر است. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های پیشگیری از درد مفصل در کودکان می‌پردازیم.

حفظ فعالیت بدنی منظم و کنترل‌ شده

ورزش منظم و متعادل به تقویت عضلات اطراف مفصل و افزایش انعطاف‌پذیری بدن کمک می‌کند. فعالیت‌هایی مانند شنا، دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی برای کودکان مناسب هستند و از فشار بیش‌ازحد به مفاصل جلوگیری می‌کنند. روش‌های کمکی مانند آب درمانی روماتیسم نیز به کاهش فشار روی مفاصل و بهبود انعطاف‌پذیری کودک کمک می‌کند.

تغذیه سالم و دریافت کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی

تغذیه نقش اساسی در سلامت استخوان‌ها و مفاصل دارد. مصرف غذاهای سرشار از کلسیم، ویتامین  D، فسفر و پروتئین مانند لبنیات، ماهی، تخم‌مرغ و سبزیجات برگ‌سبز باعث تقویت بافت استخوانی و مفصلی می‌شود. همچنین نوشیدن آب کافی و پرهیز از غذاهای فرآوری‌شده به عملکرد بهتر مفاصل کمک می‌کند.

توجه به وضعیت بدنی و نحوه نشستن

کودک باید از سنین پایین با وضعیت بدنی صحیح آشنا شود. نشستن طولانی‌مدت در حالت نامناسب یا حمل کیف‌های سنگین به مرور باعث فشار روی مفاصل می‌شود. آموزش نحوه صحیح نشستن، ایستادن و حتی خوابیدن به کودکان نقش مهمی در پیشگیری از درد مفاصل و مشکلات اسکلتی در آینده دارد.

پیشگیری از اضافه‌ وزن

وزن بالا فشار زیادی به مفاصل به‌ویژه زانوها و مچ‌پا وارد می‌کند. حفظ وزن سالم از طریق رژیم غذایی متعادل و فعالیت بدنی مناسب، از آسیب‌دیدگی مفاصل جلوگیری می‌کند. والدین باید مراقب تغذیه کودک باشند و از مصرف زیاد شیرینی‌ها و غذاهای پرچرب جلوگیری کنند.

مراجعه منظم به پزشک و بررسی رشد استخوان‌ها

معاینات دوره‌ای توسط پزشک متخصص اطفال یا ارتوپد به تشخیص زودهنگام مشکلات مفصلی یا استخوانی کمک می‌کند. در صورت مشاهده درد مداوم، ورم یا تغییر در نحوه راه رفتن کودک، مراجعه سریع به پزشک ضروری است.

درد رشد در کودکان چیست و چه ویژگی هایی دارد؟

درد رشد در کودکان یکی از شایع‌ترین انواع دردهای غیرخطرناک دوران کودکی است که معمولاً در سنین بین ۳ تا ۱۲ سال بروز می‌کند. این درد در اواخر روز یا هنگام شب ظاهر می‌شود و تا صبح به‌طور کامل برطرف می‌گردد. علت دقیق آن هنوز به‌طور قطعی مشخص نیست ولی کارشناسان معتقدند رشد سریع استخوان‌ها در کنار فعالیت بدنی زیاد، کشش عضلات و حساسیت عصبی ممکن است در بروز این درد نقش داشته باشند. ویژگی‌های درد رشد در کودکان:

• معمولاً در عضلات ساق، ران یا پشت زانو احساس می‌شود
• بیشتر در هر دو پا و به‌صورت متقارن رخ می‌دهد
• در ساعات عصر یا شب بروز کرده و صبح‌ها برطرف می‌شود
• با فعالیت زیاد در طول روز ممکن است تشدید شود
• هیچ نشانه‌ای از التهاب، تورم یا تب وجود ندارد
• معمولاً با ماساژ یا کمپرس گرم تسکین می‌یابد
• با افزایش سن و تکمیل رشد استخوانی به‌تدریج از بین می‌رود

چگونه می‌توان درد مفاصل در کودکان را کاهش داد؟

کاهش درد مفاصل در کودکان نیازمند تشخیص دقیق علت و انتخاب روش درمانی مناسب است. بسته به منشاء درد، می‌توان از روش‌هایی مثل آب درمانی روماتیسم، درمان خانگی، فیزوتراپی یا درمان دارویی برای تسکین و بهبود وضعیت کودک استفاده کرد. روش‌های زیر برای کاهش درد مفاصل کودکان مفید هستند:

• در مواقعی که درد ناشی از فعالیت زیاد یا آسیب جزئی است، استراحت بهترین راه برای کاهش فشار بر مفصل است. کاهش فعالیت‌های سنگین و پرتحرک، به عضلات و مفاصل فرصت ترمیم می‌دهد
• کمپرس گرم برای تسکین دردهای مزمن یا ناشی از سفتی مفصل مفید است، در حالی که کمپرس سرد التهاب و تورم پس از آسیب‌دیدگی را کاهش می‌دهد. استفاده از این دو روش به تناوب، بسته به نوع درد، می‌تواند جریان خون را بهبود داده و درد را کمتر کند
• ماساژ آرام در ناحیه دردناک باعث افزایش گردش خون و کاهش تنش عضلانی می‌شود. حرکات کششی سبک، مخصوصاً پس از بیدار شدن از خواب یا قبل از فعالیت بدنی، به نرم شدن مفاصل کمک می‌کند
• رژیم غذایی غنی از ویتامین D، کلسیم و امگا ۳ در سلامت مفاصل نقش اساسی دارد
• اگر درد کودک بیش از چند روز ادامه داشته باشد یا با علائمی مانند تورم، تب، یا سفتی شدید همراه شود، مراجعه به پزشک ضروری است. خانواده‌ها می‌توانند برای بررسی و کنترل درد مزمن کودکان، به کلینیک درد تهران مراجعه کنند تا راهکارهای درمانی مناسب ارائه شود.

چه زمانی باید برای درد مفصل کودک به پزشک مراجعه کرد؟

آگاهی از زمان مناسب مراجعه به پزشک کمک می‌کند تا از بروز آسیب‌های ماندگار یا بیماری‌های مزمن پیشگیری شود. زمان‌هایی که باید برای درد مفصل کودک به پزشک مراجعه کرد:

• وقتی درد بیش از چند روز ادامه پیدا کند یا شدت آن افزایش یابد
• در صورت وجود تورم، قرمزی یا گرمی در ناحیه مفصل
• اگر کودک صبح‌ها سفتی مفصل دارد یا در راه رفتن دچار مشکل می‌شود
• زمانی که درد با تب، خستگی یا کاهش اشتها همراه است
• اگر کودک از حرکت دادن مفصل یا راه رفتن اجتناب می‌کند
• در صورت بروز درد پس از ضربه یا آسیب شدید به مفصل
• هنگامی که درد شبانه مکرر است یا موجب اختلال در خواب می‌شود
• اگر تغییر در شکل ظاهری مفصل یا محدودیت حرکتی مشاهده شود

تمرینات مناسب تحت نظر یک کلینیک تخصصی فیزوتراپی به کاهش درد و تقویت عضلات اطراف مفصل کمک می‌کند.

 جمع‌بندی

درد مفاصل در کودکان موضوعی است که نباید نادیده گرفته شود، زیرا ممکن است از یک ناراحتی ساده ناشی از رشد طبیعی تا نشانه‌ای از بیماری‌های جدی‌تر متغیر باشد. والدین با دقت در علائم، توجه به وضعیت حرکتی و تغذیه کودک و مراجعه به‌موقع به پزشک می‌توانند از پیشرفت مشکلات مفصلی جلوگیری کنند. رعایت اصولی همچون فعالیت بدنی متعادل، تغذیه سالم و مراقبت از وضعیت بدنی در دوران رشد، نقش مهمی در حفظ سلامت استخوان‌ها و مفاصل دارد.