آشنایی با آرتروز زانو و شیوه‌های درمان آن

آرتروز زانو یکی از شایع‌ترین اختلالات مفصلی است که با تخریب تدریجی غضروف و بروز درد، خشکی و محدودیت حرکت همراه می‌شود. این بیماری معمولا در سنین میانسالی و سالمندی دیده می‌شود، اما سبک زندگی کم‌تحرک، اضافه وزن و آسیب‌های ورزشی باعث شده است که شیوع آن در میان جوانان نیز افزایش یابد. آرتروز زانو روندی پیشرونده دارد و اگر زود تشخیص داده نشود، مشکلات جدی در حرکت و کیفیت زندگی فرد ایجاد می‌کند.

در این مقاله به بررسی انواع آرتروز زانو (استئوآرتریت)، روش‌های درمانی و نکات پیشگیری این اختلال می‎پردازیم. همراه ما باشید.

آرتروز زانو چیست؟

آرتروز زانو یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مفصلی است که به‌دلیل تخریب تدریجی غضروف مفصل زانو رخ می‌دهد. غضروف سطحی صاف و انعطاف‌پذیر است که حرکت استخوان‌ها را بدون اصطکاک ممکن می‌سازد، اما با افزایش سن، فشار مداوم یا بیماری‌های زمینه‌ای، این بافت دچار نازکی و ساییدگی می‌شود. نتیجه این روند، درد، کاهش دامنه حرکت، خشکی و گاهی تورم است.

زمانی که غضروف آسیب ببیند، استخوان‌ها به‌طور مستقیم روی یکدیگر ساییده شده و التهاب ایجاد می‌شود؛ موضوعی که باعث تغییر شکل مفصل و تشدید تدریجی علائم می‌شود. آرتروز زانو روندی پیشرونده دارد و در صورت عدم درمان مناسب، محدودیت‌های عملکردی قابل توجهی ایجاد می‌کند. این اختلال عمدتاً افراد بالای چهل سال را درگیر می‌کند اما عوامل ژنتیکی، آسیب‌های ورزشی، اضافه وزن و برخی بیماری‌ها باعث بروز آن در سنین پایین‌تر می‌شوند. از این رو، مراجعه به کلینیک ارتوپد برای تشخیص به‌موقع و اصلاح سبک زندگی بهترین راه مهار پیشرفت بیماری آرتروز زانو است.

انواع آرتروز زانو

آرتروز زانو اشکال مختلفی دارد که هرکدام ویژگی‌ها و علل متفاوتی را شامل می‌شوند. مهم‌ترین انواع آن شامل آرتروز اولیه، آرتروز ثانویه، آرتروز دژنراتیو، آرتروز پسوریاتیک، آرتروز عفونی و آرتروز متابولیک است که در ادامه آنها را توضیح می‎دهیم:

آرتروز اولیه

آرتروز اولیه معمولاً در افراد میانسال و سالمند دیده می‌شود. این نوع از آرتروز ناشی از یک علت مشخص و واضح نیست، بلکه نتیجه طبیعی فرسایش تدریجی مفصل زانو در طول سال‌هاست. با گذشت زمان، غضروف مفصل نازک‌تر شده و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد؛ در نتیجه، حرکت استخوان‌ها روی یکدیگر درد و التهاب ایجاد می‌کند. عوامل خطر مانند ژنتیک، افزایش سن، فعالیت‌های سنگین، استفاده بیش از حد از مفصل و سبک زندگی کم‌تحرک روند تخریب را سریع‌تر می‌کنند. در ابتدا، شخص فقط هنگام راه رفتن طولانی یا بالا رفتن از پله‌ها درد احساس می‌کند، اما با پیشرفت بیماری، درد به فعالیت‌های معمولی نیز گسترش می‌یابد. درمان آرتروز اولیه معمولاً بر مدیریت علائم، کنترل وزن، تقویت عضلات اطراف زانو و استفاده از داروهای ضدالتهابی متمرکز است تا روند پیشرفت بیماری کند شود.

آرتروز ثانویه

آرتروز ثانویه زمانی رخ می‌دهد که یک عامل مشخص و شناخته‌شده باعث آسیب غضروف یا ساختارهای مفصل زانو شود. این نوع برخلاف آرتروز اولیه، نتیجه مستقیم یک مشکل زمینه‌ای است و اغلب حتی در افراد جوان نیز ایجاد می‎گردد. آسیب‌های ورزشی مانند پارگی رباط صلیبی یا آسیب منیسک، شکستگی‌های اطراف زانو، عفونت‌های قبلی، بیماری‌های روماتیسمی، اختلالات مادرزادی یا سوءترازی زانو از عوامل اصلی آرتروز ثانویه هستند.

تخریب غضروف در این نوع آرتروز ممکن است سریع‌تر باشد، زیرا علت زمینه‌ای روند آسیب را تشدید می‌کند. افراد مبتلا معمولاً سابقه حادثه یا بیماری خاصی را گزارش می‌کنند و درد زانو در آنان با فعالیت تشدید می‌شود. درمان آرتروز ثانویه شامل رفع علت زمینه‌ای، استفاده از داروها و مراجعه به کلینیک فیزیوتراپی برای انجام تمرینات و روش‌های توان‌بخشی است.

آرتروز دژنراتیو

آرتروز دژنراتیو همان نوع معروف آرتروز زانو است که با فرسایش تدریجی غضروف و تغییرات ساختاری در مفصل شناخته می‌شود. این نوع آرتروز حاصل فرآیند پیری، فشارهای تکراری و اختلال در بازسازی بافت غضروف است. با کاهش کیفیت غضروف، مفصل دچار خشکی، التهاب و ناهمواری می‌شود و استخوان‌ها نیز دچار تغییراتی مانند تشکیل زوائد استخوانی (استئوفیت) می‌شوند. این تغییرات باعث محدودیت حرکتی و درد مزمن می‌شوند. روند بیماری آهسته و پیشرونده است و ابتدا با خشکی صبحگاهی و درد خفیف آغاز می‌شود ولی با گذشت زمان شدت بیشتری پیدا می‌کند. کنترل وزن، ورزش‌های کششی و تقویتی، داروهای ضد التهاب و تزریق‌های داخل مفصلی از روش‌های بهبود عملکرد در این نوع آرتروز به شمار می‎روند.

آرتروز پسوریاتیک

آرتروز پسوریاتیک به‌عنوان یکی از اختلالات خودایمنی شناخته می‌شود و معمولاً در بیمارانی دیده می‌شود که بیماری پوستی پسوریازیس دارند. در این نوع آرتروز، سیستم ایمنی به اشتباه به مفاصل حمله کرده و باعث التهاب مداوم می‌شود. آرتروز پسوریاتیک علاوه بر درد و تورم، گاهی باعث درگیری تاندون‌ها، تغییر شکل انگشتان پا و دست و سفتی مفاصل نیز می‌شود. در زانو، این نوع آرتروز همراه با تورم قابل توجه و درد هنگام حرکت است. درمان این بیماری بیشتر مبتنی بر داروهای ضدالتهاب، داروهای تعدیل‌کننده سیستم ایمنی و در صورت لزوم تزریق یا فیزیوتراپی است.

آرتروز عفونی

آرتروز عفونی زمانی ایجاد می‌شود که باکتری، ویروس یا قارچ وارد مفصل زانو شود و التهاب شدید بوجود آورد. این نوع آرتروز بسیار خطرناک است و اگر سریع درمان نشود، غضروف را در مدت کوتاهی تخریب می‌کند. از طرفی، ورود میکروب‌ها معمولا به‌دلیل جراحت عمیق، عفونت‌های بدن، جراحی زانو یا تزریق غیربهداشتی رخ می‌‎دهد. علائم آرتروز عفونی شامل تب، قرمزی، درد شدید و ناتوانی در تکان دادن زانو است و درمان آن آنتی‌بیوتیک و تخلیه عفونت است.

آرتروز متابولیک

در برخی افراد، بیماری‌های متابولیک مانند نقرس باعث رسوب کریستال‌های اسیداوریک یا کلسیم در مفصل می‎شوند و به تدریج غضروف را تخریب کنند؛ این شرایط خود نوعی آرتروز نیست، اما التهاب مکرر و آسیب ناشی از کریستال‌ها به تدریج غضروف و استخوان مفصل را دچار تخریب می‎کند و زمینه بروز آرتروز زانو را فراهم می‎سازد. درمان آرتروز متابولیک شامل کنترل بیماری زمینه‌ای، استفاده از داروهای کاهنده اسیداوریک و درمان التهاب مفصل است.

علت آرتروز زانو چیست؟

آرتروز زانو (استئوآرتریت)  نتیجه ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی، آسیب‌های فیزیکی و تغییرات مرتبط با سن است. فرسایش تدریجی غضروف به دلیل افزایش سن یکی از شایع‌ترین علت آرتروز زانو تلقی می‎شود، اما اضافه وزن نیز فشار وارد بر مفصل را چند برابر کرده و روند تخریب را سرعت می‌بخشد. همچنین حرکات تکراری، فعالیت‌های سخت بدنی، ضعف عضلات ران، اختلالات ساختاری مانند پای پرانتزی، آسیب‌های قبلی مانند پارگی رباط یا منیسک و بیماری‌هایی مانند روماتیسم مفصلی نیز نقش قابل توجهی در ایجاد آرتروز دارند.

از سوی دیگر، سبک زندگی کم‌تحرک، تغذیه ناسالم و التهاب مزمن در بدن نیز از عوامل مهم افزایش‌دهنده خطر ابتلا به آرتروز زانو به شمار می‌روند. علاوه بر این موارد، کمبود ویتامین‌هایی مانند ویتامین D، سابقه خانوادگی و کیفیت نامناسب خواب نیز در شدت یافتن التهاب و مستعد شدن مفصل برای آسیب نقش بسیاری دارند. برخی عوامل محیطی مانند استفاده از کفش‌های نامناسب یا ایستادن طولانی‌مدت نیز ممکن است فشار مفصل زانو را افزایش دهند، اما نقش اصلی در ایجاد آرتروز مربوط به سن، اضافه وزن، ضعف عضلانی و آسیب‌های قبلی است.

به طور کلی، مجموعه این عوامل در طول زمان باعث تخریب غضروف، کاهش انعطاف‌پذیری مفصل و بروز درد و سفتی در زانو می‌شود.

چه افرادی بیشتر در معرض آرتروز زانو قرار دارند؟

افرادی که سن بالاتری دارند، سابقه آسیب‌های ورزشی در زانو تجربه کرده‌اند یا اضافه وزن دارند، بیشتر در معرض آرتروز زانو هستند. همچنین کارمندانی که ساعات طولانی می‌نشینند یا افرادی که فعالیت‌های سنگین و پرفشار انجام می‌دهند، در گروه پرخطر قرار می‌گیرند. علاوه بر این، زنانی که پس از دوران یائسگی دچار کاهش هورمون‌های حمایتی مفصل می‌شوند، افراد دارای سابقه خانوادگی آرتروز، کسانی که مشکل پای پرانتزی یا ضربدری دارند و افرادی که سابقه التهاب مزمن یا بیماری‌های خودایمنی دارند بیشتر مستعد بروز آرتروز زانو هستند.

علاوه بر موارد گفته شده، ورزشکارانی که تمرینات پر فشار انجام می‌دهند، افرادی که کفش‌های نامناسب استفاده می‌کنند و کسانی که ساعات طولانی ایستاده کار می‌کنند نیز در معرض خطر ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند. در مجموع این عوامل سبب می‌شود مفصل زانو فشار بیشتری تحمل کند و زمینه ایجاد آرتروز در آن تقویت شود.

نقش سن، وزن و سبک زندگی در بروز آرتروز

 همانطور که پیشتر توضیح دادیم، با افزایش سن، قدرت بازسازی غضروف کاهش می‌یابد و همین موضوع باعث آسیب‌پذیری بیشتر مفصل می‌شود. وزن بالا فشار زیادی روی مفصل زانو وارد می‌کند و گاهی روند تخریب غضروف را تسریع می‏کند. کاهش وزن به کاهش علائم و فشار روی مفصل کمک می‌کند. سبک زندگی کم‌تحرک باعث ضعف عضلات اطراف زانو می‌شود و مفصل را در وضعیت آسیب‌پذیر قرار می‌دهد. از طرف دیگر، فعالیت بیش از حد و حرکات تکراری نیز ساییدگی را افزایش می‌دهد. در نتیجه، تعادل در فعالیت بدنی، حفظ وزن سالم و تغذیه مناسب نقش مهمی در پیشگیری از آرتروز زانو دارند.

مهم‌ترین علائم آرتروز زانو

مهم‌ترین علائم آرتروز زانو شامل درد تدریجی است که ابتدا هنگام فعالیت ظاهر می‌شود و با پیشرفت بیماری حتی در حالت استراحت هم ادامه پیدا می‌کند. خشکی مفصل به‌ویژه بعد از بیدار شدن یا نشستن طولانی‌مدت نیز از نشانه‌های رایج به شمار می‌رود. از طرفی، بسیاری از بیماران صدای تق‌تق یا احساس ساییده شدن استخوان‌ها هنگام حرکت زانو را گزارش می‌کنند. تورم، التهاب و کاهش توانایی در خم‌کردن یا صاف‌کردن کامل زانو نیز از علائم مهم آرتروز زانو به شمار می‎روند.

علائم اولیه آرتروز زانو

در مراحل اولیه، فرد فقط درد خفیف در هنگام فعالیت‌های سنگین مانند پیاده‌روی طولانی، دویدن یا بالا رفتن از پله‌ها دارد. خشکی صبحگاهی کوتاه‌مدت، احساس خستگی سریع در پا و درد پس از نشستن طولانی از دیگر علائم آرتروز اولیه زانو هستند. معمولاً در این مرحله تغییر شکل مشخصی وجود ندارد و فرد با استراحت، کاهش فعالیت و گرم کردن مفصل احساس بهبود می‌کند.

علائم پیشرفته آرتروز زانو

در مراحل پیشرفته‌تر آرتروز، درد دائمی می‌شود و حتی در زمان استراحت نیز ادامه دارد. تورم، التهاب و کاهش شدید دامنه حرکت مفصل مشاهده می‌شود. صدای ساییده‌شدن زانو هنگام حرکت، تغییر شکل پاها و ضعف شدید عضلات ران نیز ممکن است اتفاق بیفتد. در این مرحله کیفیت زندگی فرد به‌شدت کاهش می‌یابد و معمولاً نیاز به درمان‌های تهاجمی‌تر یا عمل جراحی احساس می‌شود.

روش‌های تشخیص آرتروز زانو

تشخیص آرتروز زانو بر اساس ترکیبی از شرح‌حال دقیق، معاینه فیزیکی و تصویربرداری انجام می‌شود. پزشک ابتدا میزان درد، دامنه حرکت، تورم و تغییر شکل مفصل را ارزیابی می‌کند. رادیوگرافی ساده رایج‌ترین روش تصویربرداری است و معمولا سایش غضروف و وجود زوائد استخوانی (استئوفیت‌ها) را نشان می‎دهد. در مواردی که نیاز به بررسی دقیق‌تر غضروف یا بافت‌های نرم مفصل باشد، MRI  تجویز می‌شود.

افزون بر این، آزمایش خون یا بررسی مایع مفصلی نیز معمولاً فقط زمانی کاربرد دارد که پزشک مشکوک به آرتریت التهابی، عفونی یا پسوریاتیک باشد و در تشخیص معمول آرتروز زانو نقش چندانی ندارد.

روش های درمان آرتروز زانو

درمان آرتروز زانو شامل مجموعه‌ای از اقدامات غیرجراحی و در صورت نیاز درمان‌های جراحی است. هدف اصلی کاهش درد، حفظ حرکت مفصل و جلوگیری از پیشرفت بیماری است. اصلاح سبک زندگی، کاهش وزن، فیزیوتراپی، استفاده از داروهای ضدالتهاب و تزریق‌های داخل مفصل از درمان‌های مؤثر هستند. در موارد شدید که تخریب مفصل گسترده است، جراحی توصیه می‌شود. بهترین درمان بر اساس نوع آرتروز و شدت علائم انتخاب می‌شود. در ادامه درمان‎های غیر جراحی و جراحی را توضیح می‎دهیم:

درمان‌های غیرجراحی آرتروز زانو (دارو، فیزیوتراپی، تزریق و...)

درمان‌های غیرجراحی اولین و مهم‌ترین مرحله کنترل آرتروز زانو هستند و به کاهش درد، جلوگیری از پیشرفت بیماری و بهبود عملکرد مفصل کمک می‌کنند. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی برای کاهش درد و التهاب مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ ضمن اینکه مراجعه به کلینیک فیزیوتراپی برای انجام تمرینات تقویتی و کششی، انعطاف‌پذیری مفصل را افزایش داده، خشکی آن را کاهش می‌دهد و عضلات اطراف زانو را تقویت می‌کند. ممکن است پزشک شما را به کلینیک آب‌ درمانی برای انجام تمرینات داخل آب ارجاع دهد تا فشار وارد بر مفصل زانو را کاهش داده و دامنه حرکت و توان عضلانی را بهبود بخشد.

 علاوه بر این روش‌ها، استفاده از زانوبند استاندارد برای کاهش فشار روی مفصل، تکنیک‌هایی مانند گرما و سرما درمانی، ماساژ درمانی و تمرینات تعادلی نیز باعث بهبود عملکرد مفصل زانو و کاهش درد می‎شوند و روند مدیریت بیماری را مؤثرتر می‌سازند. توصیه می‌کنیم به کلینیک فوق تخصصی ارتوپدی پزشک اول مراجعه کنید تا از خدمات درمانی کلینک‌های آب درمانی و فیزیوتراپی این مرکز، بهره‌مند شوید

جراحی آرتروز زانو

هنگامی که درمان‌های غیرجراحی پاسخ کافی ندهند یا تخریب مفصل شدید باشد، جراحی به‌عنوان آخرین گزینه درمان مطرح می‌شود. جراحی‌های آرتروز شامل آرتروسکوپی، استئوتومی و تعویض کامل مفصل زانو هستند. آرتروسکوپی برای اصلاح آسیب‌های محدود، پاک‌سازی مفصل و کاهش التهاب استفاده می‌شود. استئوتومی در بیماران جوان‌تر برای اصلاح ناهنجاری‌های ساختاری و توزیع بهتر وزن روی مفصل کاربرد دارد و نیاز به تعویض مفصل را به تاخیر می‎اندازد.

زمان تعویض مفصل زانو نیز اهمیت زیادی دارد، زیرا در موارد پیشرفته و تخریب گسترده غضروف، این جراحی بهترین روش برای بازگشت حرکت طبیعی و کاهش درد مزمن به شمار می‎رود. پس از جراحی، فیزیوتراپی و تمرینات توان‌بخشی نقش کلیدی در بازیابی دامنه حرکت، تقویت عضلات و جلوگیری از سفتی مفصل دارند. انتخاب نوع جراحی بر اساس شدت آسیب، سن بیمار، سطح فعالیت و وضعیت سلامت عمومی فرد تعیین می‌شود.

جمع بندی

در این مقاله توضیح دادیم که آرتروز زانو یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مفصلی است که با تخریب تدریجی غضروف باعث درد، خشکی و محدودیت حرکت می‌شود و اغلب در سنین میانسالی و سالمندی رخ می‌دهد، اما عواملی مانند اضافه وزن و آسیب‌های ورزشی احتمال بروز آن در جوانان را افزایش می‌دهد. این بیماری انواع مختلفی از جمله آرتروز اولیه، ثانویه، دژنراتیو، پسوریاتیک، عفونی و متابولیک دارد که هرکدام علل و روش‌های درمان خاص خود را دارند.

علائم آرتروز زانو شامل درد، خشکی مفصل، تورم، کاهش دامنه حرکت و در مراحل پیشرفته تغییر شکل زانو است و تشخیص آن با معاینه، رادیولوژی و گاهی MRI یا آزمایش خون انجام می‌شود. درمان‌ها شامل اقدامات غیرجراحی مانند داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی، تزریق داخل مفصل و اصلاح سبک زندگی و در موارد شدید جراحی‌هایی مانند آرتروسکوپی، استئوتومی و تعویض کامل مفصل است و در نهایت، پیشگیری و کنترل بیماری با مدیریت وزن، تقویت عضلات، فعالیت بدنی متعادل و تشخیص زودهنگام آرتروز زانو امکان‌پذیر است.