بررسی علائم و روش‌های درمان سرطان استخوان

سرطان استخوان یکی از بیماری‌های نادر و پیچیده در حوزه سرطان‌هاست که با رشد غیرطبیعی سلول‌های استخوانی همراه است و می‌تواند زندگی بیمار را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. این نوع سرطان می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما شیوع آن در نوجوانان و بزرگسالان جوان بیشتر است. شناسایی به موقع علائم و تشخیص دقیق، نقش حیاتی در بهبود نتایج درمان دارد.

علائم اولیه سرطان استخوان ممکن است به صورت دردهای خفیف و پراکنده ظاهر شود که اغلب با فعالیت‌های روزمره اشتباه گرفته می‌شوند. با پیشرفت بیماری، علائم می‌توانند شدت بیشتری پیدا کنند و شامل تورم، کاهش توان حرکتی و شکستگی‌های غیرطبیعی استخوانی باشند. درک این نشانه‌ها برای بیماران و پزشکان اهمیت فراوانی دارد تا اقدامات درمانی به موقع آغاز شود.

در این مقاله، ضمن بررسی جامع علائم و نشانه‌های سرطان استخوان، به روش‌های مختلف تشخیصی و درمانی از جمله جراحی، شیمی‌درمانی، پرتو درمانی و درمان‌های نوین هدفمند پرداخته خواهد شد.

سرطان استخوان چیست و چگونه شکل می‌گیرد؟

سرطان استخوان نوعی بیماری نادر است که در آن سلول‌های استخوانی دچار تغییرات ژنتیکی شده و رشد غیرطبیعی پیدا می‌کنند. این رشد غیرکنترل‌شده می‌تواند منجر به تشکیل تومورهای بدخیم شود که بافت سالم استخوان را تخریب می‌کنند و عملکرد طبیعی استخوان را مختل می‌سازند. این نوع از سرطان به دو دسته اصلی زیر تقسیم می‌شود:

1. سرطان اولیه استخوان: در این حالت، سلول‌های سرطانی مستقیماً از بافت استخوانی آغاز می‌شوند. انواع شایع آن شامل استئوسارکوم، کندروسارکوم و یوینگ سارکوم هستند.
2. سرطان ثانویه یا متاستاتیک استخوان: در این حالت، سرطان از سایر اندام‌ها مانند پستان، پروستات یا ریه به استخوان‌ها منتقل می‌شود. این نوع شایع‌تر از سرطان اولیه استخوان است.

روند شکل‌گیری سرطان استخوان معمولاً با جهش‌های ژنتیکی در سلول‌های استخوانی آغاز می‌شود که منجر به تکثیر غیرطبیعی و اختلال در مکانیسم‌های طبیعی بازسازی استخوان می‌شود. در مراحل اولیه، بیماری ممکن است بدون علامت باشد، اما با پیشرفت تومور، استخوان ضعیف و شکننده شده و علائم بالینی ظاهر می‌شوند.

آیا سرطان استخوان کشنده است؟

شدت و خطر مرگ در سرطان استخوان به نوع تومور، مرحله بیماری و سرعت تشخیص بستگی دارد. استئوسارکوم و یوینگ سارکوم در صورتی که به موقع تشخیص داده شوند و درمان‌های مناسب شامل جراحی، شیمی‌درمانی یا پرتو درمانی آغاز شود، امکان کنترل و درمان قابل توجهی دارند.

با این حال، اگر بیماری دیر تشخیص داده شود یا متاستاز به اندام‌های حیاتی رخ دهد، خطر مرگ افزایش می‌یابد. بنابراین، تشخیص زودهنگام و پیگیری منظم پزشکان متخصص نقش حیاتی در کاهش خطر مرگ ناشی از این نوع سرطان دارد.

 عوامل مؤثر در بروز سرطان استخوان

سرطان استخوان یک بیماری چندعاملی است و مجموعه‌ای از عوامل ژنتیکی، محیطی و فیزیولوژیکی در ایجاد آن نقش دارند. مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:

• عوامل ژنتیکی: جهش‌های ژنتیکی در برخی ژن‌ها مانند TP53 و RB می‌توانند خطر ابتلا به استئوسارکوم را افزایش دهند. همچنین سابقه خانوادگی برخی سرطان‌ها ممکن است زمینه‌ساز بیماری شود.
• سن و جنسیت: این نوع سرطان در نوجوانان و بزرگسالان جوان شایع‌تر است و بعضی انواع آن در مردان بیشتر دیده می‌شود.
• بیماری‌های زمینه‌ای استخوانی: برخی بیماری‌های استخوانی مانند بیماری پاژه یا اختلالات رشد استخوان می‌توانند احتمال تبدیل سلول‌ها به حالت سرطانی را افزایش دهند.
• عوامل محیطی و تابش: قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض اشعه یا برخی مواد شیمیایی ممکن است نقش تسریع‌کننده در ایجاد سرطان استخوان داشته باشد.

افرادی که در معرض عوامل خطر بالا قرار دارند، باید به علائم سرطان استخوان بدخیم توجه ویژه‌ای داشته باشند تا تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر انجام شود. گاهی این علائم ممکن است با مشکلات ساده‌ای مانند درد استخوان کف پا یا گرفتگی عضلانی اشتباه گرفته شوند، اما در صورت تداوم یا شدت گرفتن باید توسط پزشک بررسی شوند. این علائم شامل درد استخوانی مزمن، تورم، کاهش تحرک و شکستگی‌های غیرمنتظره است. تشخیص به موقع در این افراد اهمیت دوچندان دارد تا بتوان درمان مؤثر و به موقع انجام داد.

علائم ابتلا به سرطان استخوان

سرطان استخوان در مراحل اولیه ممکن است بدون علامت باشد یا علائم آن خفیف و پراکنده باشد، اما با پیشرفت بیماری و شدت گرفتن تومور، علائم سرطان استخوان بدخیم مانند درد شدید، تورم قابل توجه، کاهش توان حرکتی و شکستگی‌های غیرمنتظره ظاهر می‌شوند که نیازمند بررسی فوری توسط پزشک است. بنابراین توصیه می‌شود برای کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی به کلینیک درد مراجعه شود تا روش‌های تخصصی کنترل درد، از جمله دارودرمانی و تزریقات موضعی، انجام شود. مهم‌ترین علائم عبارت‌اند از:

1. درد استخوانی مداوم: شایع‌ترین علامت سرطان استخوان درد استخوانی است که اغلب ابتدا به صورت خفیف و گهگاه بروز می‌کند و با فعالیت بدنی تشدید می‌شود. در مراحل پیشرفته، درد حتی در حالت استراحت نیز وجود دارد.
2. تورم و حساسیت در ناحیه مبتلا: رشد تومور استخوانی می‌تواند باعث تورم، افزایش حرارت موضعی و حساسیت پوست روی استخوان شود.
3. کاهش تحرک و ضعف استخوان: ناحیه مبتلا ممکن است دچار محدودیت حرکت شود یا توانایی تحمل وزن کاهش یابد.
4. شکستگی‌های غیرطبیعی: استخوان‌های مبتلا به سرطان ممکن است به راحتی و حتی با ضربه‌های خفیف دچار شکستگی شوند.
5. علائم عمومی: در برخی موارد، بیمار ممکن است کاهش وزن ناخواسته، خستگی مزمن یا تب‌های خفیف را تجربه کند.

تشخیص دقیق این علائم توسط پزشک متخصص با استفاده از روش‌های تصویربرداری و آزمایش‌های آزمایشگاهی امکان‌پذیر است و می‌تواند مسیر درمان را تعیین کند.

علائم سرطان متاساز استخوان (سرطان ثانویه استخوان)

سرطان متاستاز استخوان زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های سرطانی از یک اندام دیگر مانند پستان، پروستات، ریه یا کلیه به استخوان‌ها منتقل شوند. علائم این نوع سرطان ممکن است متفاوت از سرطان اولیه استخوان باشد و شامل موارد زیر است:

1. درد شدید و مداوم: معمولاً اولین علامت سرطان متاستاز استخوان درد شدید در ناحیه مبتلا است که شب‌ها تشدید می‌شود و با فعالیت بدنی کمتر ارتباط دارد.
2. ضعف و شکستگی‌های غیرمنتظره: استخوان‌های مبتلا به متاستاز ضعیف می‌شوند و ممکن است بدون ضربه شدید دچار شکستگی شوند.
3. تورم و حساسیت موضعی: نواحی مبتلا ممکن است متورم و حساس شوند، به ویژه در ستون فقرات یا استخوان‌های بزرگ مانند ران و لگن.
4. علائم سیستمیک مرتبط با سرطان اولیه: بسته به نوع سرطان اولیه، ممکن است علائم دیگری مانند سرفه‌های مداوم (در متاستاز ریه) یا تغییر در عملکرد ادراری (در متاستاز پروستات) دیده شود.

سرطان متاستاز استخوان معمولاً به سرعت پیشرفت می‌کند و شناسایی زودهنگام آن برای انتخاب درمان مناسب، کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیمار اهمیت ویژه‌ای دارد.

گرید یا درجه‌بندی سرطان استخوان به چه معناست؟

گرید سرطان استخوان یکی از مفاهیم کلیدی در تشخیص و برنامه‌ریزی درمان این بیماری است و نشان‌دهنده شدت بدخیمی سلول‌های سرطانی و میزان تفاوت آن‌ها با سلول‌های طبیعی استخوانی است. به عبارت دیگر، گرید به پزشک کمک می‌کند تا سرعت رشد تومور و میزان خطر تهاجم سلول‌ها را پیش‌بینی کند.

توجه داشته باشید که گرید با مرحله (Stage) بیماری متفاوت است:

• گرید (Grade) : مشخص‌کننده ویژگی‌های میکروسکوپی سلول‌ها و میزان غیرطبیعی بودن آن‌ها است.
• مرحله یا استیج (Stage)  : نشان‌دهنده وسعت و گسترش تومور در بدن، از جمله اندازه تومور، درگیری استخوان‌های مجاور و وجود یا عدم وجود متاستاز در سایر اندام‌هاست.

در نتیجه، گرید برای پیش‌بینی رفتار سلولی تومور و انتخاب شدت درمان و مرحله برای ارزیابی گستردگی و پیش‌آگهی بیماری هر دو در کنار هم استفاده می‌شوند.

انواع گرید در سرطان استخوان

سرطان استخوان معمولاً بر اساس معیارهای میکروسکوپی به سه گرید اصلی زیر تقسیم می‌شود:

1. گرید پایین: سلول‌ها به شکل مشابه با سلول‌های طبیعی هستند و کمتر غیرطبیعی به نظر می‌رسند. رشد تومور استخوانی آهسته است و احتمال متاستاز یا گسترش به دیگر اندام‌ها کمتر است. درمان معمولاً شامل جراحی با حفظ استخوان و گاهی پرتو درمانی است.
2. گرید متوسط: سلول‌ها تغییرات مشخصی نسبت به سلول‌های طبیعی نشان می‌دهند، اما هنوز کاملاً غیرقابل کنترل نیستند. رشد تومور نسبتاً سریع است و احتمال گسترش محلی وجود دارد. درمان معمولاً ترکیبی از جراحی و شیمی‌درمانی یا پرتو درمانی است.
3. گرید بالا: سلول‌ها به شدت غیرطبیعی و پرخطر هستند و سرعت رشد بسیار بالایی دارند. احتمال متاستاز سریع و تخریب استخوان زیاد است. درمان نیازمند رویکرد تهاجمی شامل جراحی گسترده، شیمی‌درمانی و در برخی موارد پرتو درمانی است.

تعیین گرید در برنامه‌ریزی درمان اهمیت ویژه‌ای دارد زیرا:

• پیش‌بینی پیش‌آگهی: گرید بالا معمولاً با پیش‌آگهی ضعیف‌تر همراه است، در حالی که گرید پایین با نتایج بهتری همراه است.
• انتخاب نوع درمان: پزشکان با توجه به گرید تومور تصمیم می‌گیرند که آیا درمان محافظه‌کارانه کافی است یا نیاز به درمان تهاجمی وجود دارد.
• پیگیری و مانیتورینگ: بیماران با تومورهای گرید بالا نیازمند پیگیری دقیق‌تر و آزمایش‌های مکرر برای تشخیص زودهنگام متاستاز هستند.

تعیین گرید معمولاً بر اساس نمونه‌برداری از تومور و بررسی میکروسکوپی سلول‌ها انجام می‌شود. معیارهای کلیدی شامل میزان اختلاف سلول‌های سرطانی با سلول‌های طبیعی، سرعت تقسیم سلولی و وجود نواحی نکروزی یا مرده در بافت تومور است. پزشکان همچنین ممکن است از سیستم‌های استاندارد مانند FNCLCC یا سایر پروتکل‌های تخصصی سرطان برای درجه‌بندی استفاده کنند.

انواع تومورها و سرطان‌های استخوان

سرطان‌های استخوانی تنوع بالایی دارند و هر نوع ویژگی‌های بالینی، پیش‌آگهی و روش درمانی خاص خود را دارد. این سرطان‌ها معمولاً به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: سرطان‌های اولیه استخوان که مستقیماً از بافت استخوانی شروع می‌شوند و سرطان‌های ثانویه یا متاستاتیک که از سایر اندام‌ها به استخوان منتقل می‌شوند. شناخت دقیق نوع تومور برای تصمیم‌گیری درمانی و پیش‌بینی روند بیماری ضروری است.

در ادامه این بخش شایع‌ترین انواع سرطان استخوان را معرفی می‌کنیم.

مالتیپل میلوما  (Multiple myeloma)

مالتیپل میلوما نوعی سرطان خون است که سلول‌های پلاسما در مغز استخوان را درگیر می‌کند و به طور غیرمستقیم باعث تخریب استخوان‌ها می‌شود. این بیماری اغلب در بزرگسالان میانسال و سالمندان دیده می‌شود. لازم به ذکر است که مالتیپل میلوما رسماً سرطان استخوان اولیه نیست، بلکه یک تومور مغز استخوان است که استخوان‌ها را تخریب می‌کند.

ویژگی‌ها و علائم مالتیپل میلوما شامل درد استخوانی مزمن، کاهش تراکم استخوان، شکستگی‌های غیرمنتظره، خستگی، کم‌خونی و اختلالات کلیوی است.
روش تشخیص هم شامل آزمایش خون و ادرار برای شناسایی پروتئین‌های غیرطبیعی  (M-protein)، تصویربرداری با اشعه ایکس، CT یا MRI و نمونه‌برداری از مغز استخوان است.
درمان معمولاً شامل شیمی‌درمانی سیستمیک، داروهای هدفمند مانند ایمونومودولاتورها، داروهای بیولوژیک، پرتو درمانی موضعی برای درد استخوانی و در برخی موارد پیوند سلول‌های بنیادی است.

استئوسارکوم  (Osteosarcoma)

استئوسارکوم شایع‌ترین سرطان اولیه استخوان است که عمدتاً در نوجوانان و بزرگسالان جوان دیده می‌شود و معمولاً در نواحی اطراف زانو، ران یا شانه ایجاد می‌شود .ویژگی‌ها و علائم استئوسارکوم به صورت درد موضعی در ناحیه استخوان، تورم، محدودیت حرکت و در موارد پیشرفته شکستگی‌های غیرمنتظره است.
روش تشخیص این سرطان نیز از طریق تصویربرداری با رادیوگرافی، MRI  برای بررسی بافت نرم اطراف، سی‌تی اسکن برای شناسایی متاستاز و نمونه‌برداری از تومور برای تایید تشخیص است.
درمان هم به صورت ترکیبی از جراحی گسترده برای حذف تومور و شیمی‌درمانی پیش و پس از عمل انجام می‌شود. در برخی موارد پرتو درمانی نیز استفاده می‌شود، هرچند این نوع سرطان نسبت به پرتو نسبتاً مقاوم است.

سارکوم یوئینگ  (Ewing sarcoma)

سارکوم یوئینگ نوع نادری از سرطان استخوان است که بیشتر کودکان و نوجوانان را درگیر می‌کند و می‌تواند در استخوان‌های بلند مانند ران، ساق و لگن یا در بافت‌های نرم اطراف استخوان شکل گیرد .ویژگی‌ها و علائم سرطان سارکوم یوئینگ به صورت درد موضعی و تورم، گاهی تب و علائم شبیه عفونت، کاهش وزن و خستگی بروز می‌کند.
روش تشخیص آن نیز شامل تصویربرداری با رادیوگرافی، MRI  و  CT، اسکن استخوان برای بررسی گسترش بیماری و نمونه‌برداری از تومور برای تشخیص قطعی است. برای درمان هم ترکیبی از شیمی‌درمانی سیستمیک برای کوچک کردن تومور، جراحی برای حذف تومور و در برخی موارد پرتو درمانی برای کنترل محل تومور استفاده می‌شود. درمان ترکیبی به دلیل طبیعت تهاجمی یوئینگ اهمیت ویژه‌ای دارد.

کندروسارکوم  (Chondrosarcoma)

کندروسارکوم نوعی سرطان استخوان است که از سلول‌های غضروفی شروع می‌شود و معمولاً در بزرگسالان بالای 40 سال دیده می‌شود. این سرطان به آرامی رشد می‌کند و نسبت به شیمی‌درمانی و پرتو درمانی مقاوم است.

ویژگی‌ها و علائم این نوع سرطان به صورت درد موضعی مزمن، تورم و در مواردی محدودیت حرکتی در ناحیه مبتلا بروز می‌کند. گاهی تومور به اندازه‌ای رشد می‌کند که تغییر شکل استخوان ایجاد می‌کند .روش تشخیص نیز به صورت تصویربرداری با رادیوگرافی و MRI برای تعیین گستردگی تومور و نمونه‌برداری از تومور برای تایید نوع سلول‌ها است. درمان کندروسارکوم، به صورت جراحی گسترده برای حذف کامل تومور انجام می‌شود. به دلیل مقاومت نسبت به شیمی‌درمانی و پرتو درمانی، اغلب این درمان‌ها فقط در موارد خاص و حمایتی استفاده می‌شوند.

منظور از تومور خوش‌خیم استخوان چیست؟

تومور خوش‌خیم استخوان به رشد غیرطبیعی سلول‌ها در استخوان گفته می‌شود که معمولاً محدود به همان ناحیه باقی می‌ماند و تمایل به گسترش به سایر اندام‌ها ندارد. این تومورها اغلب رشد آهسته‌ای دارند و خطر تهدید زندگی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند، اما می‌توانند باعث درد، تورم یا تغییر شکل استخوان شوند.

از جمله انواع شایع تومورهای خوش‌خیم استخوان می‌توان به استئوکندروما، استئوبلاستوما و آنژیومای استخوان اشاره کرد. تشخیص دقیق توسط پزشک ضروری است تا اطمینان حاصل شود که تومور بدخیم نیست و در صورت نیاز، اقدامات درمانی محدود برای کاهش درد یا جلوگیری از شکستگی انجام شود.

چگونه سرطان استخوان تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص دقیق سرطان استخوان معمولاً با بررسی علائم، تصویربرداری و نمونه‌برداری انجام می‌شود. مراجعه به متخصص ارتوپد یا پزشک فوق‌تخصص تومورهای استخوانی در مراحل اولیه می‌تواند به تشخیص زودهنگام و انتخاب بهترین روش درمان کمک کند. پزشک ابتدا با معاینه و بررسی علائم مانند درد موضعی، تورم یا شکستگی‌های غیرمنتظره، ناحیه مشکوک را شناسایی می‌کند.

سپس برای تأیید تشخیص از روش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی، سی‌تی اسکن و MRI استفاده می‌شود تا اندازه، محل و گسترش تومور مشخص شود. نمونه‌برداری از تومور یا بیوپسی برای بررسی سلول‌ها زیر میکروسکوپ و تعیین نوع سرطان ضروری است. علاوه بر این، آزمایش‌های خون و گاهی اسکن استخوان برای ارزیابی متاستاز و وضعیت عمومی استخوان‌ها انجام می‌شوند. تشخیص دقیق و به موقع نقش حیاتی در انتخاب بهترین روش درمان و پیش‌بینی روند بیماری دارد.

روش های درمان سرطان استخوان

روش درمان سرطان استخوان بسته به نوع تومور، مرحله بیماری و سلامت عمومی بیمار متفاوت است. هدف درمان، حذف تومور، کنترل رشد سلول‌های سرطانی، کاهش درد و حفظ عملکرد استخوان است. تومورهای بدخیم مانند استئوسارکوم و یوئینگ سارکوم نمونه‌ای از سرطان استخوان بدخیم هستند که باید درمان تهاجمی شامل جراحی گسترده، شیمی‌درمانی و پرتو درمانی برای آنها انجام شود.

درمان می‌تواند شامل جراحی، شیمی‌درمانی، پرتو درمانی و روش‌های نوین هدفمند باشد و ترکیبی از این روش‌ها معمولاً بهترین نتیجه را می‌دهد. در ادامه به صورت مفصل در مورد روش‌های درمانی سرطان استخوان صحبت خواهیم کرد.

درمان تومورهای خوش‌خیم استخوانی

تومورهای خوش‌خیم معمولاً رشد آهسته دارند و به سایر اندام‌ها سرایت نمی‌کنند، بنابراین درمان آن‌ها اغلب کمتر تهاجمی است. در بسیاری از موارد، اگر تومور کوچک باشد و علائم ایجاد نکند، تنها پیگیری و بررسی دوره‌ای کافی است. در صورتی که تومور باعث درد، تورم، محدودیت حرکت یا خطر شکستگی شود، جراحی محدود برای حذف تومور انجام می‌شود. روش‌های جراحی معمولاً شامل برداشتن ناحیه کوچک تومور و ترمیم استخوان با پیوند یا مواد جایگزین است.

درمان تومورهای بدخیم و سرطانی استخوان

تومورهای بدخیم مانند استئوسارکوم، یوئینگ سارکوم و کندروسارکوم نیازمند درمان تهاجمی‌تر هستند. جراحی گسترده برای حذف تومور اصلی و ناحیه اطراف آن انجام می‌شود تا خطر بازگشت بیماری کاهش یابد. شیمی‌درمانی سیستمیک معمولاً قبل و بعد از جراحی استفاده می‌شود تا سلول‌های سرطانی باقی‌مانده را از بین ببرد. پرتو درمانی در برخی موارد برای کنترل محل تومور یا کاهش درد به کار می‌رود، به‌ویژه اگر تومور نسبت به شیمی‌درمانی مقاوم باشد.

در سال‌های اخیر، درمان‌های هدفمند و بیولوژیک نیز وارد پروتکل‌های درمان شده‌اند. این روش‌ها شامل داروهایی هستند که رشد سلول‌های سرطانی را مهار می‌کنند یا سیستم ایمنی بدن را برای حمله به تومور فعال می‌کنند. ترکیب این روش‌ها با جراحی و شیمی‌درمانی می‌تواند نتیجه بهتری در کنترل بیماری و افزایش کیفیت زندگی بیمار ایجاد کند.

سخن پایانی

سرطان استخوان از جمله بیماری‌های نادر اما جدی است که نیازمند تشخیص زودهنگام و درمان چندجانبه است. آگاهی از سرطان استخوان بدخیم و مراجعه به موقع به پزشک متخصص می‌تواند شانس موفقیت درمان و کنترل بیماری را به‌طور قابل توجهی افزایش دهد .پیشرفت‌های پزشکی در زمینه جراحی، داروهای هدفمند و درمان‌های نوین امیدهای تازه‌ای برای بیماران مبتلا به این بیماری ایجاد کرده است. مراقبت مستمر، تغذیه مناسب و حمایت روانی از بیمار نیز بخش مهمی از مسیر درمان محسوب می‌شود.