بیماری دیستونی (Dystonia)؛ علل، علائم، روش های تشخیص و درمان
دیستونی یک اختلال حرکتی عصبی است که باعث انقباض غیرارادی عضلات و گاهی اسپاسم آن‌ها می‌شود. منقبض‌شدن عضلات با حرکات پیچشی یا تکراری غیرقابل کنترل همراه است. در این بیماری، نواحی از مغز و سیستم عصبی که با حرکات عضلات مرتبط هستند، تحت تأثیر قرار می‌گیرند.
بیماری دیستونی ممکن است تنها یک عضله، چند گروه عضلانی یا حتی کل بدن را درگیر کند. تقریباً ۱٪ از جمعیت جهان به انواع مختلف دیستونی مبتلا هستند. در این مقاله ابتدا توضیح خواهیم داد که دیستونی Dystonia چیست و سپس به انواع این بیماری، تفاوت آن با دیسکینزی، علائم، علل، روش‌های درمان و معرفی دکتر مناسب خواهیم پرداخت.
بیماری دیستونی چیست؟
دیستونی وضعیتی است که در آن فرد حرکات عضلانی غیرقابل کنترلی در بخشی از بدن خود دارد. این اتفاق به دلیل سیگنال‌های معیوبی که از مغز او می‌آیند، رخ می‌دهد. این بیماری می‌تواند از یک نگرانی کوتاه مدت یا موقت تا یک مشکل مادام العمر متغیر باشد.
نام «dystonia» ترکیبی از پیشوند لاتین «dys-» و کلمه یونانی «-tonos» است که به تنش عضلانی اشاره دارد. ترکیب این دو کلمه، مشکلی را توصیف می‌کند که در آن عضلات به شکلی معیوب یا نادرست منقبض می‌شوند. این اختلال ممکن است هر ناحیه‌ای از بدن، از جمله پلک‌ها، صورت، فک، تارهای صوتی، تنه، اندام‌ها، دست‌ها و پاها، را تحت تأثیر قرار دهد. بسته به ناحیه آسیب‌دیده بدن، علائم متفاوتی دارد و هر نوع نام بالینی خاص خود را دارد.
اگر این اختلال در بزرگسالی شروع شود، معمولاً فقط یک یا دو ناحیه از بدن را درگیر می‌کند؛ اما اگر از کودکی شروع شود، معمولاً چندین قسمت بدن را درگیر کرده و گسترده‌تر است.
بیماری دیستونی معمولاً مادام‌العمر است؛ اما بیشتر اوقات زندگی فرد را خیلی محدود نمی‌کند. در حال حاضر درمان قطعی ندارد؛ ولی روش‌هایی وجود دارد که علائم را کاهش و تسکین می‌دهند؛ البته دانشمندان در حال تحقیق برای پیدا کردن درمان‌های جدید هستند.
انواع بیماری دیستونی
انواع مختلفی از دیستونی وجود دارد که نواحی خاصی از بدن را درگیر می‌کنند. در ادامه با آن‌ها آشنا خواهید شد:
دیستونی کانونی (Focal dystonia)
در دیستونی کانونی فقط یک قسمت از بدن تحت تاثیر قرار می‌گیرد و متخصصان تخمین می‌زنند که این موارد حدود 10 برابر شایع‌تر هستند. با توجه به قسمت آسیب‌دیده بدن، این بیماری اشکال مختلفی دارد که عبارت‌اند از:
- پلفارواسپاسم یا اسپاسم پلک: پلک‌زدن سریع یا اسپاسم‌های عضلانی که باعث بسته شدن چشم‌ها می‌شوند و دیدن را دشوار می‌کنند. اسپاسم‌های عضلانی معمولاً دردناک نیستند. ممکن است در نور شدید یا هنگام مطالعه، تماشای تلویزیون یا تعامل با افراد افزایش یابند. همچنین ممکن است تحت استرس نیز بیشتر شوند.
- اورومندبیبولار یا اسپاسم فک و زبان: در این بیماری عضلات فک و زبان درگیر می‌شوند و مشکلاتی مانند لکنت زبان، آبریزش دهان، بروکسیستم یا دندان قروچه، ناتوانی در جویدن و بلع به وجود می‌آید. این بیماری گاهی دردناک است و همزمان با بلفارواسپاسم وگرفتگی عضلات گردن رخ می‌دهد.
- اسپاسم دست و ساعد: در این بیماری که با نام دیستونی نویسندگان و نوازندگان نیز شناخته می‌شود، عضلات دست و ساعد هنگام انجام مکرر یک فعالیت، مانند نوشتن یا نواختن یک ساز دچار گرفتگی می‌شوند. این افراد برای بررسی دقیق بیماری خود باید به کلینیک تخصصی دست مراجعه کنند.
- اسپاسم حنجره و تارهای صوتی: وقتی حنجره و تارهای صوتی درگیر این بیماری می‌شوند، صدا گرفته، ضعیف و غیرطبیعی می‌شود.
دیستونی سگمنتال (Segmental dystonia)
این حالت دو یا چند قسمت مجاور بدن، مانند قسمت‌های مختلف صورت، سر و گردن یا دست و بازو را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شایع‌ترین نمونه این بیماری، دیستونی گردنی است که عضلات سر و گردن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. انقباضات عضلات گردن باعث پیچ خوردن سر و چرخش آن به یک طرف می‌شود. یا ممکن است سر به جلو یا عقب کشیده شود. مثال دیگر برای این نوع بیماری سندرم میگ (Meige syndrome) است که چندین قسمت از صورت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
دیستونی چندکانونی (Multifocal dystonia)
در این اختلال حرکتی عضلات برخلاف نوع کانونی که فقط یک قسمت را درگیر می‌کند یا نوع سگمنتال که قسمت‌های مجاور بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد، دو یا چند قسمت نامرتبط از بدن دچار انقباضات غیرارادی می‌شوند. به‌عنوان مثال عضلات هر دو دست دچار اسپاسم شوند.
همی‌دیستونی (Hemidystonia)
نام Hemidystonia تا حدودی از کلمه یونانی "hemi" به معنای "نیمه" گرفته شده است. این بیماری فقط نیمی از بدن یعنی یک طرف آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. نمونه‌ای از این مورد، حرکات غیرقابل کنترل عضلات در سمت راست صورت و دست راست است. یکی از علل اصلی این بیماری سکته مغزی است.
دیستونی عمومی (Generalised dystonia)
دیستونی عمومی بیشتر در کودکان مشاهده می‌شود و معمولاً پاها، تنه و سپس سایر قسمت‌های بدن را درگیر می‌کند. این وضعیت معمولاً در حالت پیشرونده بیماری رخ می‌دهد، به این معنی که با گذشت زمان شدت آن افزایش می‌یابد. زمانی که نوع کانونی به نوع عمومی تبدیل می‌شود، علائم ابتدا در اندام‌ها ظاهر شده و سپس به تنه‌ی بدن گسترش می‌یابند. در این بیماران مراجعه به مراکز درمانی مانند کلینیک فوق تخصصی پا به بهبود عملکرد عضلات کمک می‌کند.
تفاوت دیستونی و دیسکینزی
دیستونی و دیسکینزی هر دو با حرکات غیرارادی بدن مرتبط‌اند؛ اما با یکدیگر فرق دارند. دیسکینزی به هر نوع حرکت غیرارادی عضلات گفته می‌شود که بیمار کنترلی روی آن ندارد. dystonia نوع خاصی از دیسکینزی است که در آن عضلات برای مدت طولانی دچار انقباض شده و باعث می‌شوند تمام بدن یا قسمتی از آن حالت یا حرکت غیرعادی پیدا کند. همه افراد در هر سن و نژادی ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. بعضی از افراد از بدو تولد یا دوران کودکی و بعضی دیگر در سنین بالاتر دچار آن می‌شوند.
علائم بیماری دیستونی
مهم‌ترین علائم دیستونی عبارت‌اند از:
- گرفتگی و اسپاسم عضلانی کنترل نشده
- پیچ خوردن قسمت‌هایی از بدن به حالت‌های غیرمعمول، مانند چرخش گردن به پهلو و چرخش پاها به سمت داخل
- لرزش (رعشه)
- پلک زدن کنترل نشده
- اختلال در صحبت کردن و لرزش صدا
- مشکل در راه‌رفتن
- مشکلاتی در بلع و جویدن
این علائم ممکن است مداوم یا گذرا باشند و برخی از محرک‌ها، از جمله اضطراب، خستگی و استرس، انقباضات عضلانی را بدتر می‌کنند.
علت ابتلا به بیماری دیستونی
مهم‌ترین علل ابتلا به دیستونی شامل موارد زیر است:
- اختلال در عملکرد گانگلیون‌های پایه مغز
- ژنتیک و ارثی بودن در خانواده‌ها
- تومورهای مغزی
- سایر بیماری‌های مغزی مانند صرع، پارکینسونیسم، بیماری پارکینسون
- هیپوکسی مغزی (کمبود اکسیژن هنگام تولد)
- مصرف مواد مخدر
- بیماری‌های ژنتیکی مانند بیماری ویلسون یا هانتینگتون
- عفونت‌ها مانند انسفالیت
- شرایط متابولیک
- سکته
- مسمومیت‌هایی مانند مسمومیت با مونوکسیدکربن یا منگنز
- آسیب‌های تروماتیک مغزی
احتمال ابتلا به دیستونی در چه افرادی بالا است؟
احتمال ابتلا به بیماری دیستونی در افراد زیر بیشتر از سایرین است:
- افرادی که در زمینه ابتلا به اختلالات حرکتی عصبی دارای سابقه خانوادگی هستند.
- احتمال ابتلای زنان نسبت به مردان بیشتر است.
- شیوع این بیماری در افراد بالای 30 سال بیشتر است.
- افرادی که داروهایی مانند داروهای اعصاب مصرف می‌کنند.
- افرادی که به آسیب‌های مغزی مانند ضربه به سر، سکته یا عفونت‌های مغزی مبتلا هستند.
- افرادی که با بیماری‌های ژنتیکی مانند ویلسون یا هانینگتون دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
روش های درمان بیماری دیستونی
زمانی که پزشک با استفاده از روش‌هایی مانند آزمایش خون ،اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)، الکتروانسفالوگرام (EEG)، الکترومیوگرام (آزمایش هدایت عصبی)، آزمایش ژنتیک، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)، اسکن توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) و پونکسیون کمری (نمونه‌برداری از مایع نخاعی) نوع دیستونی را تشخیص داد از روش‌های زیر برای درمان این بیماری استفاده می‌کند:
درمان دیستونی با جراحی
اگر علائم بیماری روزبه‌روز بدتر شوند، از روش جراحی برای درمان آن استفاده می‌شود. رایج‌ترین روش جراحی، تحریک عمقی مغز (DBS) است که طی آن یک محرک باتری‌دار روی مغز قرار می‌گیرد تا تکانه‌های الکتریکی را به بخشی از مغز که مسئول حرکت عضلات است، ارسال کند. سپس از یک کنترل از راه دور برای تنظیم تکانه‌ها بر اساس نیازهای خاص فرد استفاده می‌شود. اغلب چندین هفته یا ماه طول می‌کشد تا بهبود بالینی پس از DBS مشاهده شود.
یک روش جراحی دیگر برای درمان این بیماری، جراحی قطع عصب انتخابی است. در این روش، جراح اعصاب خاصی را که مسئول ایجاد اسپاسم‌های عضلانی هستند، برش می‌دهد تا پیام‌های غیرطبیعی به عضله نرسند. این عمل به کاهش یا از بین رفتن انقباضات کمک می‌کند. معمولاً روش‌های جراحی زمانی پیشنهاد می‌شود که سایر درمان‌ها تأثیر کافی نداشته باشند.
دارو درمانی دیستونی
تزریق سم بوتولینوم یا بوتاکس به عضلات خاص ممکن است اسپاسم عضلات را کاهش دهد یا متوقف کند. داروهای دیگر مواد شیمیایی موجود در مغز به نام انتقال دهنده‌های عصبی را که بر حرکت عضلات تأثیر می‌گذارند، هدف قرار می‌دهند. این داروها عبارتند از:
- کاربیدوپا-لوودوپا: این دارو سطح دوپامین، انتقال‌دهنده عصبی، را افزایش می‌دهد. لوودوپا همچنین ممکن است به عنوان یک آزمایش برای کمک به تشخیص انواع خاصی از دیستونی استفاده شود.
- بنزتروپین و تری هگزیفنیدیل: این دو دارو بر روی انتقال دهنده‌های عصبی غیر از دوپامین عمل می‌کنند.
- تترابنازین (Xenazine) و دوتترابنازین (Austedo): این داروها نیز دوپامین را مسدود می‌کنند.
- دیازپام (والیوم، دیاستات و غیره)، کلونازپام (کلونوپین) و باکلوفن (لیورسال، گابلوفن و غیره): این داروها انتقال عصبی را کاهش می‌دهند و ممکن است به درمان برخی از انواع دیستونی کمک کنند.
درمان دیستونی در طب سنتی
برای درمان دیستونی با طب سنتی ابتدا باید مصرف قندهای شیمیایی، چربی‌های ترانس بالا، سرخ‌کردنی‌ها، کافئین، خوراکی‌های صنعتی، فست‌فودها، آبمیوه‌های شیمیایی و نوشابه‌های گازدار قطع و از موارد زیر استفاده شود:
- جوشانده پوست درخت بنه با مصطکی
- زنیان خوراکی یا موضعی
- روغن کرچک ۱۰ گرم در ۲۴ ساعت
- سیاه‌دانه سه قاشق چای‌خوری در روز
- عسل آویشن با آب نیسان صبح ناشتا
- ضماد پخته یونجه
- ماساژ با روغن یونجه
- عرق طبیعی یونجه یک استکان قبل و بعد از هر وعده غذایی
- مخلوط زنیان، سیاه‌دانه و آویشن در پارچه روی موضع
- شست‌وشو با سرکه و پودر خردل
- بخور اسفند و روغن اسفند موضعی
- کنجد، روغن کنجد و ارده کنجد همراه با عسل گون
- میوه آمله با عسل گون
- آویشن با عسل آویشن
- روغن بابونه موضعی
- شیره فرفیون با روغن زیتون ضماد موضعی
- مخلوط ساییده افتیمون با عسل آویشن صبح و عصر یک قاشق چای‌خوری
ورزش برای دیستونی گردن
بهترین تمرینات ورزشی برای درمان قطعی دیستونی گردن عبارت‌اند از:
- کشش جانبی گردن برای کاهش سفتی عضلات و افزایش انعطاف‌پذیری
- چرخش گردن به طرفین برای افزایش دامنه حرکتی گردن
- انجام حرکت بله و نه برای کاهش اسپاسم و تقویت عضلات گردن
- فشار دادن سر به دست‌ها برای تقویت عضلات گردن و بهبود کنترل حرکات
- کشش عضلات ذوزنقه‌ای برای کاهش سفتی و اسپاسم در بالای شانه و گردن
- حرکت گربه‌شتر برای کاهش فشار در ستون فقرات و بهبود وضعیت گردن
- تمرین تنفسی دیافراگمی برای کاهش تنش و استرس تشدیدکننده اسپاسم
برای بیماری دیستونی به چه دکتری مراجعه کنیم؟
در صورت ابتلا به دیستونی برای تشخیص و مدیریت اختلالات عصبی باید به پزشک متخصص مغز و اعصاب یا نورولوژیست مراجعه کنید. برای انجام برنامه‌های تمرینی جهت تقویت عضلات درگیر و بهبود کنترل حرکتی باید مراجعه به فیزیوتراپیست‌ها ضروری است. برای درمان اختلالات گفتاری و مشکلات زبان بهتر است از یک گفتار درمان کمک بگیرید. برای مدیریت استرس و اضطراب ناشی از این بیماری مراجعه به روانشناس یا روانپزشک توصیه می‌شود. برای درمان این بیماری از طریق جراحی باید یک پزشک متخصص جراح با تجربه را انتخاب کنید و در نهایت برای تهیه یک برنامه غذایی مناسب از متخصص تغذیه کمک بگیرید.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی کامل دیستونی (Dystonia) پرداختیم. ابتدا توضیح دادیم که این بیماری یک اختلال حرکتی عصبی است که باعث انقباض غیرارادی عضلات و حرکات پیچشی یا تکراری می‌شود و ممکن است بخش‌های مختلف بدن را درگیر کند. سپس انواع دیستونی شامل کانونی، سگمنتال، چندکانونی، همی‌دیستونی و عمومی را معرفی کردیم و تفاوت آن با دیسکینزی را بررسی کردیم. علائم شایع مثل اسپاسم عضلانی، لرزش، مشکلات گفتار و بلع و علل ابتلا از جمله اختلال گانگلیون‌های پایه، ژنتیک، سکته، تومور و آسیب‌های مغزی موارد دیگری بود که به آن‌ها اشارا شد.
در ادامه روش‌های درمان انواع مختلف این بیماری شامل جراحی تحریک عمقی مغز (DBS)، جراحی قطع عصب انتخابی، دارودرمانی، تزریق بوتاکس، طب سنتی و ورزش‌های مخصوص برای کاهش علائم بیماری را توضیح دادیم. همانطور که متوجه شدید، درمان قطعی دیستونی گردن وجود ندارد، زیرا این بیماری یک اختلال حرکتی عصبی مادام‌العمر است و هدف درمانی معمولاً کاهش علائم، بهبود کیفیت زندگی و کنترل اسپاسم عضلات است، نه درمان کامل یا ریشه‌ای.
در پایان هم اشاره کردیم که برای مدیریت بیماری باید از یک تیم درمانی شامل پزشک متخصص نورولوژیست، فیزیوتراپیست، گفتار درمان، روانشناس، روانپزشک و متخصص تغذیه کمک گرفته شود.
پست قبلی
پست بعدی
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید