هندتراپی: درمانی نوین برای مشکلات حرکتی و دردهای مزمن

هندتراپی یا کاردرمانی دست، شاخه‌ای تخصصی از کاردرمانی است که باعث بهبود و بازیابی عملکرد دست‌ها و اندام فوقانی می‌شود. این توانبخشی برای اغلب افراد سالمند و اکثریت افرادی که تحت عمل‌های جراحی در این اندام‌ها قرار گرفته‌اند و دچار آسیب، بیماری یا محدودیت حرکتی در دست‌ها، مچ دست و یا ساعد خود شده‌اند، مناسب است.

در کلینیک تخصصی دست، اختلالات تروماتیک، ارتوپدی، اکتسابی و مادرزادی دست و اندام‌های فوقانی شامل ساعد و بازوها با بهره‌گیری از دانش روز دنیا و هندتراپیست‌های مجرب بهبود پیدا می‌کند. در این مقاله قصد داریم درباره‌ کاربردها، اهداف، فواید و روش‌های هندتراپی (کاردرمانی دست یا دست تراپی) صحبت کنیم.

هندتراپی چیست؟

هندتراپی (Hand Therapy) نوعی درمان تخصصی نوین است که نقش مهمی در درمان و بازگرداندن عملکرد دست، مچ، ساعد و حتی شانه افرادی دارد که دچار آسیب‌ دست یا بیماری‌های مزمن تاثیرگذار بر عملکرد دست‌ها و اندام‌های فوقانی مانند آرتروز شده‌اند. به طور کلی، این نوع درمان با هدف کمک به بهبود عملکرد و توانایی دست‌ها، بدون نیاز به جراحی و با استفاده از روش‌های فیزیکی طراحی شده است و به بهبود انعطاف‌پذیری، قدرت و مهارت‌های حرکتی دست‌ها، انگشتان و مچ دست کمک زیادی می‌کند.

کاردرمانی دست شاخه‌ای تخصصی از کاردرمانی است که در برخی موارد از تکنیک‌های فیزیوتراپی نیز بهره می‌برد و باعث جلوگیری از اختلال عملکرد، بازیابی عملکرد و معکوس کردن پیشرفت بیماری در این بخش حیاتی از بدن می‌شود. خدمات درمانی Hand Therapy معمولا به‌صورت سرپایی ارائه می‌شود؛ اما در مواقعی که بیماران بلافاصله بعد از آسیب‌دیدگی یا بیماری نیازمند درمان فوری باشند، باید بستری شوند.

کاربرد دست درمانی و اهداف آن

مهم‌ترین اهداف و کاربردهای هندتراپی شامل موارد زیر است:

• درمان آسیب‌های تروماتیک مانند شکستگی، دررفتگی، پارگی تاندون، سوختگی و جراحت‌های عصبی در ناحیه ساعد، مچ و انگشتان دست
• درمان بیماری‌های مزمن مانند سندرم تونل کارپال، آرتروز، فلج مغزی و دیستروفی عضلانی
• درمان بعد از جراحی‌هایی مانند ترمیم تاندون، رباط یا عصب و جراحی مچ دست
• بهبود مشکلات رشدی مانند تاخیر حرکتی و اختلالات پردازش حسی
• کاهش درد و التهاب به‌عنوان اولین قدم در توانبخشی دست برای حرکت راحت
• افزایش دامنه حرکتی مفصل‌های دست و انگشتان با تمرینات مختلف برای انجام فعالیت‌های روزمره
• تقویت عضلات دست و ساعد برای انجام حرکات ظریف و قدرتمند
• بهبود حس عمقی برای درک موقعیت بدن و اشیاء بدون دیدن با استفاده از تمرینات مختلف
• افزایش عملکرد و توانایی بیمار برای انجام فعالیت‌های روزانه از طریق تعیین اهداف خاص و ایجاد برنامه تمرینی مناسب

فواید و مزایای هندتراپی

از مهم‌ترین فواید و مزایای هندتراپی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بازیابی عملکرد و تحرک: پس از آسیب، جراحی یا حتی استفاده بیش از حد و طولانی مدت، مفاصل و تاندون‌های دست سفت و دردناک می‌شوند. این نوع درمان به بازیابی دامنه حرکتی، بهبود مهارت و بازسازی قدرت کمک می‌کند و در نتیجه باعث می‌شود بیماران به فعالیت‌های عادی خود، چه بستن دکمه‌های پیراهن باشد و چه نواختن ساز، بازگردند. 
• کاهش درد و تورم: درمانگران از تکنیک‌هایی مانند درمان دستی، کنترل ادم و روش‌های درمانی مانند سونوگرافی یا تحریک الکتریکی برای کاهش التهاب و مدیریت درد استفاده می‌کنند. این کار نه‌تنها روند بهبودی را تسریع می‌کند، بلکه مانع از ایجاد الگوهای درد مزمن نیز می‌شود.
• آتل‌بندی و بریس سفارشی: یکی از جنبه‌های منحصر به فرد هندتراپی (دست تراپی)، استفاده از آتل‌ها و بریس‌های سفارشی است. این آتل‌ها متناسب با نیازهای فرد و برای محافظت از بافت‌های در حال بهبود، اصلاح بدشکلی‌ها یا پشتیبانی از مفاصل ضعیف ساخته می‌شوند. آتل‌بندی مناسب تفاوت قابل توجهی در بهبودی و راحتی ایجاد می‌کند. 
• جلوگیری از نیاز به جراحی: در برخی موارد، فیزیوتراپی دست با پرداختن به علل ریشه‌ای اختلال عملکرد در مراحل اولیه، نیاز به جراحی را از بین می‌برد. برای مواردی مانند تاندونیت، سندرم تونل کارپال یا آرتروز، درمان محافظه‌کارانه از طریق فیزیوتراپی علائم را کاهش داده و عملکرد را بدون انجام اقدامات تهاجمی بازیابی می‌کند. 
• افزایش سرعت بهبودی پس از جراحی: وقتی جراحی ضروری باشد، هندتراپی به بخش مهمی از فرآیند توانبخشی تبدیل می‌شود. یک درمانگر دست به اطمینان از بهبودی صحیح محل جراحی، مدیریت تورم، کنترل درد، جلوگیری از محدود شدن حرکت توسط بافت اسکار و هدایت ایمن فرد در مراحل بهبودی کمک خواهد کرد. 
• بهبود کیفیت زندگی: از دست دادن عملکرد دست بسیار طاقت‌فرسا است و بر کار، سرگرمی‌ها و حتی مراقبت از خود تأثیر منفی می‌گذارد. کاردرمانی دست از طریق آموزش، تکنیک‌های تطبیقی ​​و تمرینات درمانی، به بیماران این امکان را می‌دهد که استقلال و اعتماد به نفس خود را در زندگی روزمره بازیابی کنند.

روش‌های به کارگرفته شده در دست درمانی

برخی از متداول‌ترین روش‌های به کارگرفته‌شده در هندتراپی عبارت‌اند:

• ساخت و تجویز ارتز یا اسپلینت: این ابزارها به منظور حمایت از مچ دست و دست در حین انجام فعالیت‌های مختلف و تسریع روند بهبودی تجویز می‌شوند.
• آموزش: کاردرمانگر در مورد بیماری، روش‌های درمانی موجود و نحوه مراقبت از دستان بیمار اطلاعاتی می‌دهد تا بتواند به بهترین شکل از سلامتی دستان خود محافظت کند.
• مدیریت درد: برای مدیریت و کنترل درد دست‌ها روش‌های مختلفی وجود دارد و کاردرمانگر با توجه به شرایط بیمار، مناسب‌ترین روش را انتخاب می‌کند. این روش‌ها شامل استفاده از دارو، تکنیک‌های درمانی دستی، گرما یا سرما درمانی و تحریک الکتریکی عضلات هستند.
• ماساژ درمانی: ماساژ عضلات دست به بهبود گردش خون، افزایش دامنه حرکتی و کاهش سفتی عضلات کمک زیادی می‌کند.
• گرمادرمانی: استفاده از گرما باعث شل‌شدن عضلات و بافت‌ها، افزایش جریان خون و بهبود تولید مایع مفصلی و در نتیجه کاهش درد و سفتی دست می‌شود.
• متحرک سازی مفاصل یا موبیلیزیشن: مجموعه‌ای از تکنیک‌های درمانی که با هدف بهبود حرکت و عملکرد مفاصل، اسکلت و بافت‌های نرم بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، از تحریک ملایم و کنترل‌شده بر روی بافت‌ها و مفاصل استفاده می‌شود تا عملکرد آن‌ها بهبود یافته و محدودیت‌های حرکتی کمتر شود.
• اولتراسوند درمانی (فراصوت‌درمانی): در این روش برای کاهش سفتی، تورم و درد در مفاصل دست از امواج التراسونیک استفاده می‌شود.
• ارائه توصیه‌های ارگونومیک: کاردرمانگر بیمار را در مورد نحوه انجام صحیح فعالیت‌های روزانه در منزل، محل کار و مدرسه راهنمایی می‌کند تا از وارد‌شدن آسیب‌های بیشتر به دستش جلوگیری شود.
• تمرینات ورزشی: انجام برخی از حرکات ورزشی خاص و منحصربه‌فرد باعث تقویت عضلات دست، افزایش دامنه حرکتی و انعطاف‌پذیری مفاصل می‌شود و سفتی آن‌ها را کاهش می‌دهد.
• توانبخشی با تصویرسازی حرکتی: در این روش هندتراپی، بیمار با تصور انجام حرکات مختلف دست، مغزش را برای انجام آن حرکات واقعی آماده می‌کند.
• کاردرمانی برای فعالیت‌های روزمره: کاردرمانگر به بیمار کمک می‌کند تا بتواند فعالیت‌های روزمره خود را در خانه، محل کار و مدرسه به طور مستقل و با کمترین مشکل انجام دهد.
• تحریک الکتریکی عضلات: این روش درمانی از طریق تحریک عضلات با جریان الکتریکی کم، به تسکین درد و بهبود عملکرد عضلات دست کمک می‌کند.
• یونتوفورزیس: در این روش، داروها از طریق جریان الکتریکی به داخل پوست و عضلات دست نفوذ می‌کنند تا به طور موثرتری برای تسکین درد و التهاب کمک کنند.

هندتراپیست کیست و چه وظایفی را برعهده دارد؟

هندتراپیست (Hand Therapist) کاردرمانگر یا فیزیوتراپیستی است که پس از گذراندن آموزش‌های تخصصی و دریافت گواهینامه بین‌المللی (CHT) و حداقل 5 سال تمرین، در درمان و توانبخشی اختلالات مربوط به دست‌ها و اندام فوقانی مهارت دارد.

از مهم‌ترین وظایف هندتراپیست می‌توان به مواردی مانند ارزیابی دقیق مشکلات دست، طراحی برنامه درمانی اختصاصی، استفاده از روش‌هایی شامل تمرینات حرکتی، درمان دستی، اسپلینت‌گذاری و مدالیته‌های فیزیکی، کاهش درد و تورم، پیشگیری از بدشکلی‌ها و کمک به بازیابی عملکرد طبیعی دست و مچ در فعالیت‌های روزمره اشاره کرد.

هندتراپی به چه افرادی توصیه می‌شود؟

افرادی که با مشکلات زیر دست و پنجه نرم می‌کنند، با استفاده هندتراپی درمان می شوند:

• افراد مبتلا سندرم تونل کارپال
• آسیب‌های تاندون و ترمیم آنها
• افراد دچار شکستگی‌های دست، مچ دست یا ساعد
• افراد مبتلا به آرتروز (استئوآرتریت و آرتریت روماتوئید)
• افراد دارای انگشت ماشه‌ای
• افرادی با آسیب‌های عصبی
• افرادی با آسیب‌های ناشی از فشار تکراری
• افراد نیازمند به توانبخشی پس از عمل
• افراد مبتلا به آسیب‌های ناشی از له شدن 
• افراد مبتلا به درد شانه

جمع‌بندی

در این مقاله راجع‌به کاربردها، اهداف و مزایای هندتراپی به‌عنوان یکی از شاخه‌های تخصصی کاردرمانی صحبت کردیم. این روش چیزی بیش از درمان فیزیکی است و به بازیابی توانایی بیماران برای ادامه زندگی و کار کمک شایانی می‌کند. یک درمانگر ماهر می‌تواند به شما کمک کند تا به انجام کاری که دوست دارید، بازگردید. اگر در دست‌ها یا اندام‌های فوقانی خود با مشکلاتی روبرو هستید، منتظر نمانید. با مراجعه به یک کلینیک تخصصی دست معتبر، اولین قدم را به سمت بهبودی بردارید.