بررسی علل، علائم و روش‌های درمان دررفتگی انگشتان پا

دررفتگی انگشت پا یکی از آسیب‌های شایع است که در اثر جدا شدن سطح مفصلی دو استخوان از یکدیگر ایجاد می‌شود. این عارضه می‌تواند در اثر حوادثی مانند تصادفات، ضربات ناگهانی یا حرکات شدید بدنی رخ دهد و منجر به درد شدید، تورم و محدودیت حرکتی شود. دررفتگی بیشتر در مفاصلی مانند شانه، آرنج، انگشتان و زانو مشاهده می‌شود و در صورت عدم درمان به‌موقع ممکن است عوارضی مانند آسیب عصبی یا عروقی به همراه داشته باشد. تشخیص دقیق این آسیب توسط پزشک و انجام اقدامات درمانی مناسب مانند جااندازی مفصل، استفاده از آتل یا در موارد خاص جراحی، برای بازگرداندن عملکرد طبیعی مفصل ضروری است. در ادامه علل، نشانه‌ها، روش‌های تشخیص و درمان دررفتگی و راهکارهای پیشگیری از آن را بررسی می‌کنیم.

منظور از دررفتگی انگشتان پا چیست؟

به طور کلی دررفتگی انگشت پا مثل دررفتگی انگشت شست پا زمانی رخ می‌دهد که استخوان‌های تشکیل‌دهنده مفصل از جایگاه طبیعی خود خارج می‌شوند. اغلب این آسیب در اثر ضربه مستقیم، پیچش ناگهانی یا فشار بیش‌ازحد به انگشتان (مثلاً برخورد با اجسام سخت یا زمین‌خوردن) ایجاد می‌شود. دررفتگی بیشتر در انگشتان دوم تا پنجم دیده می‌شود و با علائمی مانند درد شدید، تغییر شکل مفصل، تورم و کبودی همراه است. در موارد شدید ممکن است آسیب به رباط‌ها یا حتی شکستگی استخوان نیز رخ بدهد. اگر این عارضه به‌موقع درمان نشود، ممکن است مفصل در وضعیت نادرست تثبیت شده و در طولانی‌مدت منجر به آرتروز یا اختلال در راه رفتن شود. البته با مراجعه به فوق‌تخصص مچ پا می‌توان این مشکل را خیلی سریع تشخیص داد و درمان کرد.

معمولاً  تشخیص دررفتگی با معاینه فیزیکی و تصویربرداری (مانند عکس‌برداری با اشعه ایکس یا ام‌آرآی) انجام می‌شود تا میزان جابه‌جایی و آسیب‌های همراه (مانند پارگی رباط یا شکستگی) مشخص شود. درمان دررفتگی انگشت پا بسته به شدت آسیب متفاوت است؛ در موارد خفیف، پزشک با روش‌های مخصوص، مفصل را جااندازی می‌کند و سپس از آتل یا باندپیچی برای ثابت نگه‌داشتن انگشت استفاده می‌شود. در موارد پیچیده‌تر که آسیب بافت نرم شدید است یا مفصل به‌راحتی دررفته می‌شود، حتی ممکن است نیز جراحی برای ترمیم رباط‌ها یا تثبیت استخوان‌ها لازم باشد. پس از درمان، انجام فیزیوتراپی به بازیابی دامنه حرکتی و تقویت عضلات اطراف مفصل کمک زیادی می‌کند.

دررفتگی انگشت پا چه علائمی دارد؟

اغلب دررفتگی انگشت پا ناشی از ترکیبی از عوامل داخلی و بیرونی است. به عنوان مثال ضعف عضلات پا، به ویژه عضلات کوچک نگهدارنده انگشتان، می‌تواند ثبات مفاصل را کاهش داده و احتمال جابه‌جایی استخوان‌ها را افزایش دهد. از سوی دیگر، ناهنجاری‌های ساختاری مادرزادی مانند کف پای صاف یا انگشتان چکشی، فشار غیرطبیعی بر مفاصل وارد می‌کنند و آنها را مستعد دررفتگی می‌سازند. عوامل محیطی نیز نقش مهمی در بروز این مشکل دارند؛ برای مثال پوشیدن طولانی‌مدت کفش‌های تنگ یا پاشنه‌بلند، فعالیت‌های ورزشی پربرخورد مانند فوتبال و ضربات ناگهانی به پا (مثلاً برخورد با مبلمان) از جمله دلایل شایع این آسیب هستند. بیماری‌های زمین‌های مانند آرتریت روماتوئید یا نقرس نیز با تضعیف رباط‌ها و غضروف‌ها، خطر دررفتگی را افزایش می‌دهند.

بارزترین علامت دررفتگی انگشتان پا، تغییر شکل واضح انگشت است که ممکن است به سمت بالا، پایین یا کنار منحرف شود. معمولاً این وضعیت با درد شدید و ناگهانی همراه است که با حرکت یا لمس تشدید می‌شود. تورم و کبودی در اطراف مفصل آسیب‌دیده به‌سرعت ظاهر می‌شود و ممکن است بیمار در راه رفتن دچار مشکل شود، به‌ خصوص اگر دررفتگی انگشت بزرگ پا اتفاق افتاده باشد. در موارد مزمن، ساییدگی مداوم مفصل می‌تواند موجب التهاب غضروف (آرتریت) یا تشکیل زائده‌های استخوانی (خار استخوان) شود. اگر عصب‌ها یا رگ‌های خونی اطراف مفصل تحت فشار قرار گیرند، بی‌حسی، گزگز یا سردی انگشت نیز ممکن است رخ دهد. با توجه به این مطالب و حساسیت این موضوع بهتر است برای جاانداختن دررفتگی انگشت پا به افراد متخصص مراجعه کنید.  

دررفتگی انگشتان پا چه علتی دارد؟

همان طور که قبلا هم اشاره کردیم دررفتگی انگشتان پا (مفاصل) عمدتاً در اثر ضربات شدید و نیروهای ناگهانی رخ می‌دهند که باعث می‌شود استخوان‌ها از محل طبیعی خود خارج شوند. تصادفات رانندگی، سقوط از ارتفاع و برخوردهای شدید در ورزش‌های تماسی مانند فوتبال و راگبی از شایع‌ترین دلایل تروماتیک این عارضه هستند. علاوه بر این انجام حرکات تکراری و فشارهای مداوم بر مفاصل مانند آنچه در برخی مشاغل یا ورزش‌های حرفه‌ای دیده می‌شود، می‌تواند به تدریج به رباط‌ها و کپسول مفصلی آسیب زده و خطر دررفتگی را افزایش دهد. در برخی افراد نیز ناهنجاری‌های مادرزادی یا اکتسابی در ساختار مفاصل، آنها را مستعد این آسیب می‌کند.

برخی اختلالات سیستمیک می‌توانند استعداد فرد به دررفتگی مفاصل مثل دررفتگی انگشت پا را به طور چشمگیری افزایش دهند. سندرم اهلرز-دانلوس به عنوان یک بیماری ژنتیکی نادر، با ایجاد نقص در تولید کلاژن باعث شلی بیش از حد رباط‌ها و مفاصل متحرک می‌شود. بیماران مبتلا به این سندرم اغلب تجربه دررفتگی‌های مکرر در مفاصل مختلف به ویژه شانه و انگشتان را گزارش می‌کنند. بیماری‌های دیگری مانند آرتریت روماتوئید، فلج مغزی و سندرم مارفان نیز به دلایل مختلف از جمله ضعف بافت‌های حمایتی اطراف مفصل، می‌توانند احتمال بروز این نوع آسیب‌ها را افزایش دهند. در چنین مواردی، حتی فشارهای جزئی یا حرکات معمولی نیز ممکن است منجر به دررفتگی شود. در صورت بروز هر نوع دررفتگی مثل دررفتگی بند انگشت پا توصیه می‌کنیم حتما به ارتوپد مراجعه کنید.

در‌رفتگی انگشتان پا چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در صورت بروز درد ناگهانی و شدید پس از ضربه به انگشتان پا، همراه با محدودیت حرکتی واضح در مفصل، باید به احتمال دررفتگی شک کرد. پزشک در معاینه فیزیکی به دنبال علائمی مانند تغییر شکل آشکار مفصل، تورم موضعی و حساسیت به لمس می‌گردد. در برخی موارد، صدای تقه حین آسیب یا احساس خالی کردن مفصل توسط بیمار گزارش می‌شود. ارزیابی دامنه حرکتی فعال و غیرفعال و بررسی وضعیت عروق و اعصاب ناحیه آسیب دیده از بخش‌های ضروری معاینه است. در مفاصل سطحی مانند انگشتان یا شانه، گاهی جابجایی استخوان به راحتی قابل مشاهده یا لمس بوده و پزشک متخصص می‌تواند آن را به راحتی تشخیص بدهد.

اگرچه معاینه بالینی اغلب برای تشخیص اولیه کافی است، اما تصویربرداری هم می‌تواند برای ارزیابی دقیق‌تر و رد آسیب‌های همراه کمک‌کننده باشد. همچنین رادیوگرافی ساده (اشعه ایکس) به عنوان خط اول تصویربرداری، میزان و جهت جابجایی استخوان‌ها و وجود احتمالی شکستگی‌های همراه را نشان می‌دهد. در موارد پیچیده‌تر یا هنگامی که آسیب به بافت‌های نرم مانند رباط‌ها و تاندون‌ها مطرح باشد، MRI اطلاعات ارزشمندی ارائه می‌دهد. سی‌تی‌اسکن نیز در ارزیابی شکستگی‌های ریز و برنامه‌ریزی برای جراحی‌های ترمیمی کاربرد دارد.

چگونه دررفتگی انگشت پا را درمان کنیم؟

درمان دررفتگی مفصل پا با رویکرد چندمرحله‌ای انجام می‌شود که ابتدا شامل کنترل درد با داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و بی‌حرکت‌سازی مفصل با آتل یا گچ برای جلوگیری از آسیب‌های ثانویه است. در مرحله بعد، جااندازی انگشت مفصل توسط پزشک متخصص انجام می‌شود که در بیشتر موارد بدون نیاز به بیهوشی صورت می‌گیرد. برای موارد پیچیده‌تر مانند دررفتگی‌های همراه با شکستگی، آسیب عصبی-عروقی یا دررفتگی‌های مکرر، جراحی باز یا آرتروسکوپی جهت ترمیم ساختارهای آسیب‌دیده ضروری است. پس از درمان اولیه، برنامه توانبخشی شامل فیزیوتراپی برای بازیابی دامنه حرکتی و تقویت عضلات اطراف مفصل آغاز می‌شود که مدت آن می‌تواند بسته به شدت آسیب و شرایط فردی بیمار از چند هفته تا چند ماه متغیر باشد.

ورزش و حرکات اصلاحی مناسب برای در‌رفتگی پا

پس از درمان دررفتگی انگشت پا، باید حرکات ورزشی و اصلاحی را تحت نظر فیزیوتراپیست را انجام دهید. این تمرینات شامل حرکات کششی ملایم برای افزایش دامنه حرکتی، تمرینات تقویتی برای عضلات کوچک پا و تمرینات تعادلی برای بهبود عملکرد مفصل می‌شود. استفاده از تمریناتی مانند جمع کردن حوله با انگشتان پا، کشش تاندون آشیل و راه رفتن روی سطوح نرم می‌تواند به بازگشت تدریجی قدرت و انعطاف‌پذیری مفصل کمک کند. توجه داشته باشید که این تمرینات باید به تدریج و با توجه به میزان بهبودی شروع شوند.

مدت زمان بهبودی دررفتگی انگشت پا چقدر است؟

معمولاً مدت زمان بهبودی کامل بین ۴ تا ۸ هفته متغیر است و به عوامل مختلفی مانند شدت آسیب، روش درمانی و سن بیمار بستگی دارد. در موارد ساده که با جااندازی و بی‌حرکتی درمان می‌شوند، ممکن است بهبودی حدود ۴ هفته طول بکشد. در مقابل موارد پیچیده‌تر که نیاز به جراحی دارند ممکن است تا ۸ هفته یا بیشتر زمان ببرد. در بیشتر موارد کودکان سریع‌تر از بزرگسالان بهبود می‌یابند، اما در افراد مسن یا مبتلایان به بیماری‌هایی مانند دیابت، روند بهبودی ممکن است کندتر باشد.

چگونه می‌توان از دررفتگی انگشت پا پیشگیری کرد؟

باید گفت که نمی‌توان به طور کامل از دررفتگی مفاصل پیشگیری کرد، اما رعایت اقدامات احتیاطی می‌تواند خطر بروز این آسیب را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. برای ورزشکاران، استفاده از تجهیزات محافظتی مناسب مانند بندهای حمایتی مفاصل، گرم کردن اصولی قبل از فعالیت و تقویت عضلات اطراف مفاصل از طریق تمرینات منظم ضروری است. در زندگی روزمره نیز پرهیز از حرکات ناگهانی و چرخشی شدید، استفاده از کفش‌های باکیفیت با حمایت مناسب از مچ پا و اجتناب از سطوح لغزنده می‌تواند مؤثر باشد. برای کودکان هم که به دلیل تحرک بالا و رشد استخوانی در معرض خطر هستند، نظارت بر فعالیت‌های پرتحرک و آموزش تکنیک‌های صحیح زمین خوردن می‌تواند کمک کننده باشد.

جمع‌بندی

دررفتگی انگشت پا یک آسیب شایع است که اغلب در اثر ضربه مستقیم یا پیچش ناگهانی ایجاد می‌شود و با علائمی مانند درد شدید، تورم، تغییر شکل مفصل و مشکل در راه رفتن همراه است. برای تشخیص دقیق این عارضه، پزشک معاینه فیزیکی انجام داده و در صورت نیاز از تصویربرداری اشعه ایکس استفاده می‌کند. درمان این مشکل شامل جااندازی مفصل، بستن انگشت با آتل یا گچ و در موارد شدید جراحی است. توجه داشته باشید که مراجعه سریع به پزشک و پیگیری دقیق دستورات درمانی برای پیشگیری از عوارض طولانی مدت مانند آرتروز اهمیت بسیار زیادی دارد.