شکستگی ترقوه؛ راهنمای کامل برای بهبودی سریع

آیا تابه‌حال تجربه درد شدید در ناحیه شانه و احساس ناتوانی در حرکت‌دادن بازو را داشته‌اید؟ علت این علائم ناخوشایند می‌تواند شکستگی ترقوه باشد که به دلایل مختلفی از جمله تصادفات، ضربات ورزشی و سقوط اتفاق می‌افتد. در این مقاله، به بررسی این عارضه از جمله علل ایجاد آن، علائم هشداردهنده، روش‌های تشخیص دقیق و گزینه‌های درمانی مختلف می‌پردازیم.

آناتومی ترقوه

ترقوه یا کلاویکل، استخوانی باریک S شکل و قابل‌لمس در بالای دنده اول است که نقش پل ارتباطی بین تنه و اندام فوقانی را ایفا می‌کند. انتهای داخلی ترقوه با استخوان جناغ سینه مفصلی را تشکیل می‌دهد که به آن مفصل استرنوکلاویکولار یا جناغی - ترقوه‌ای می‌گویند. در انتهای خارجی نیز با استخوان کتف از طریق زائده آکرومیون مفصل شده و مفصل آکرومیوکلاویکولار را ایجاد می‌کند. ترقوه به‌عنوان یک تکیه‌گاه برای شانه عمل کرده و به آن اجازه می‌دهد تا در جهات مختلف حرکت کند. همچنین، ترقوه در انتقال نیرو از اندام فوقانی به تنه نقش مهمی دارد.

علل شکستگی ترقوه

شکستگی ترقوه معمولاً در اثر ضربات مستقیم به شانه رخ می‌دهد. این ضربات می‌توانند در اثر سقوط روی شانه، تصادفات رانندگی یا حتی هنگام عبور از کانال زایمان (در نوزادان) ایجاد شوند. یکی از شایع‌ترین دلایل این نوع شکستگی، افتادن روی بازوی کشیده است که باعث اعمال فشار زیادی به استخوان ترقوه می‌شود. در واقع، ترقوه به دلیل موقعیت آن در بدن و عملکردی که به‌عنوان تکیه‌گاه شانه دارد، نسبت به سایر استخوان‌ها بیشتر در معرض شکستگی قرار دارد. عوامل دیگری مانند آسیب‌های ورزشی و پوکی‌استخوان نیز خطر شکستن ترقوه را افزایش می‌دهند.

علائم شکستگی ترقوه

اگر بیمار به یک پزشک فوق‌تخصص و باتجربه مراجعه نکند، امکان دارد شکستگی ترقوه با آسیب‌های دیگری مانند شکستگی کتف یا شانه اشتباه گرفته شود؛ موضوعی که می‌تواند روند درمان را مختل کند. شکستگی‌های ناحیه کتف یا شانه اغلب بر اثر ضربه‌های شدید ایجاد می‌شوند و معمولاً بخش فوقانی استخوان بازو درگیر می‌شود. علائمی مثل درد عمیق در شانه، تورم، تغییر شکل مفصل و محدودیت جدی در بالا بردن دست از نشانه‌های رایج این نوع آسیب‌ها هستند. همچنین در برخی بیماران، به دلیل بی‌حرکتی طولانی‌مدت یا درد شدید، ممکن است وضعیت‌هایی مانند شانه یخ زده نیز در ادامه ایجاد شود که باعث خشکی شدید و محدودیت قابل‌توجه حرکت شانه می‌شود.

از این رو لازم است که پزشک به خوبی علائم هر نوع شکستگی را بشناسد و آنها را به‌دقت مورد بررسی قرار دهد. برخی از علائم رایج شکستگی ترقوه عبارت‌اند از:

• درد شدید در ناحیه شانه و ترقوه که با حرکت‌دادن بازو تشدید می‌شود
• افتادگی شانه به سمت پایین و جلو
• ناتوانی در بالابردن بازو به علت درد شدید
• احساس ساییدگی هنگام تلاش برای بالابردن بازو در ناحیه شکستگی
• تغییر شکل یا برآمدگی قابل‌مشاهده در محل شکستگی
• کبودی، تورم و حساسیت به لمس در ناحیه ترقوه

علائم دیگری که ممکن است همراه با این نوع شکستگی مشاهده شود عبارت‌اند از:

• بی‌حسی یا گزگز در انگشتان یا دست در برخی موارد
• کاهش دامنه حرکتی شانه در جهات مختلف

عوارض شکستگی ترقوه

 یکی از عوارض احتمالی شکستگی ترقوه، جابه‌جایی قطعات شکسته قبل از جوش‌خوردن کامل است. به همین دلیل، پیگیری منظم با پزشک برای اطمینان از وضعیت استخوان‌ها اهمیت زیادی دارد.

در برخی موارد، استخوان ممکن است به طور کامل جوش نخورد که به آن عدم جوش خوردگی یا nonunion گفته می‌شود که در این صورت یک برآمدگی در محل شکستگی ایجاد می‌شود. این برآمدگی علاوه بر ظاهر نامطلوب، می‌تواند باعث درد و محدودیت حرکتی شود. حتی در برخی موارد، درد قابل‌توجهی ایجاد می‌شود و ممکن است نیاز به جراحی برای ترمیم باشد.

درصورتی‌که قطعات استخوان، جابه‌جا شده و در وضعیت نامناسب جوش بخورند، به آن جوش خوردگی نامناسب یا malunion گفته می‌شود. در کج جوش خوردن استخوان ترقوه، جراحی به‌ندرت موردنیاز است. همچنین، ممکن است در محل شکستگی یک برآمدگی بزرگ ایجاد شود که معمولاً با گذشت زمان کوچک‌تر می‌شود، اما اغلب یک برآمدگی کوچک به طور دائمی باقی می‌ماند.

تأخیر در مدت زمان جوش خوردن استخوان ترقوه یکی دیگر از عوارض عدم درمان درست است. در برخی موارد، شکستن ترقوه می‌تواند منجر به آسیب به مفصل استرنوکلاویکولار و در نتیجه آرتروز این مفصل شود. حتی پس از بهبودی کامل شکستگی، برخی افراد ممکن است به‌صورت مزمن در ناحیه شانه احساس درد کنند. در صورت نیاز به جراحی، عوارضی مانند عفونت، خونریزی و آسیب به عصب‌ها ممکن است رخ دهد.

روش‌های تشخیص شکستگی ترقوه

پزشک ارتوپد برای ارزیابی شکستگی ترقوه ابتدا شانه را به‌طور دقیق بررسی می‌کند و درباره نحوه آسیب و علائم شما پرس‌وجو خواهد کرد. در بسیاری از موارد، در محل شکستگی یک برجستگی یا تغییر شکل قابل‌مشاهده ایجاد می‌شود و فشار دادن آرام آن ناحیه درد را تشدید می‌کند. در موارد نادر، ممکن است قطعه‌ای از استخوان به سمت بیرون جابه‌جا شود و باعث ایجاد ظاهری مشابه یک برجستگی چادری‌شکل در زیر پوست گردد. همچنین پزشک برای اطمینان از سالم بودن عصب‌ها و رگ‌های خونی اطراف، چند تست اختصاصی انجام می‌دهد. در مراکز تخصصی مانند کلینیک دست و شانه، این معاینات با دقت بیشتری برای جلوگیری از عوارض احتمالی انجام می‌شود.

عکس‌برداری با اشعه ایکس یکی از اصلی‌ترین روش‌ها برای مشاهده شکستگی است؛ زیرا استخوان‌ها را با وضوح بالا نشان می‌دهد. معمولاً پزشک برای تشخیص محل دقیق شکستگی و میزان جابه‌جایی استخوان، رادیوگرافی شانه را تجویز می‌کند. اگر احتمال آسیب‌دیدگی استخوان‌های دیگر یا شکستگی‌های پیچیده وجود داشته باشد، سی‌تی‌اسکن نیز برای ارزیابی بهتر لازم خواهد بود.

مطالعه بیشتر: آیا شکستگی دنده باعث مرگ میشود؟

راه‌های درمان شکستگی ترقوه

درمان شکستگی ترقوه را می‌توان به دو روش غیرجراحی و جراحی تقسیم کرد:

درمان غیرجراحی (Nonsurgical Treatment)

اگر قطعات شکسته استخوان به طور قابل‌توجهی از جای خود خارج نشده باشند، به احتمال زیاد فوق تخصص ارتوپدی نیازی به انجام جراحی نمی‌بیند. بسیاری از شکستگی‌های ترقوه بدون جراحی بهبود می‌یابند. درمان غیرجراحی ممکن شامل موارد زیر باشد:

• حمایت از بازو معمولاً با یک تکیه‌گاه بازوی ساده برای راحتی پس از شکستگی و حفظ بازو و شانه در وضعیت مناسب در طول بهبودی
• داروهای مسکن مانند استامینوفن
• فیزیوتراپی

پس از شکستگی در ترقوه، معمولاً مقداری از قدرت شانه و بازو از بین می‌رود. پس از شروع بهبودی استخوان، درد شما کاهش می‌یابد و پزشک ممکن است تمرینات ملایم شانه را آغاز کند. این تمرینات به جلوگیری از سفتی و ضعف کمک می‌کنند. پس از بهبود کامل شکستگی، تمرینات شدیدتر را به‌تدریج شروع خواهید کرد.

باید به طور منظم به پزشک مراجعه کنید تا بهبودی شکستگی را پیگیری کنید. در طول این ویزیت‌ها، پزشک برای اطمینان از بهبود استخوان در موقعیت مناسب، عکس‌برداری با اشعه ایکس انجام خواهد داد. پس از بهبود استخوان، می‌توانید به‌تدریج به فعالیت‌های عادی خود بازگردید.

درمان جراحی (Surgical Treatment)

درصورتی‌که قطعات شکسته استخوان ترقوه به میزان قابل‌توجهی از جای خود خارج شده باشند، ممکن است پزشک جراحی را توصیه کند. جراحی معمولاً توسط جراح فوق تخصص ستون فقرات انجام می‌شود و شامل بازگرداندن قطعات شکسته استخوان به‌جای خود و ثابت نگه‌داشتن آن‌ها تا زمان بهبودی کامل است. این روش می‌تواند به تقویت شانه پس از بهبودی کمک کند.

روش رایج جراحی در این نوع شکستگی، بازسازی باز و تثبیت داخلی (Open reduction and internal fixation) است. در این روش، قطعات استخوان ابتدا به‌جای خود بازگردانده می‌شوند و سپس با استفاده از ابزارهای فلزی خاصی در جای خود ثابت می‌شوند. این ابزارها ممکن است شامل پیچ‌های جراحی و صفحات فلزی (Plates and screws) یا پین و پیچ (Pins or screws) باشند. معمولاً پس از بهبودی کامل استخوان، نیازی به برداشتن پلاک و پیچ نیست، مگر اینکه باعث ناراحتی شوند. پس از جراحی، مدیریت درد، نحوه خوابیدن شکستگی ترقوه و انجام تمرینات فیزیوتراپی نقش مهمی در بهبودی و بازگشت به فعالیت‌های عادی ایفا می‌کنند.

مانند هر جراحی دیگری، جراحی نیز با خطراتی همراه است. این خطرات شامل عفونت، خونریزی، مشکلات بهبود زخم، درد، لخته‌شدن خون، آسیب به رگ‌های خونی یا اعصاب و واکنش به بیهوشی می‌شود. همچنین، خطرات خاصی نیز وجود دارد که شامل مشکل در بهبود استخوان، آسیب به ریه، بی‌حسی زیر ترقوه و تحریک ابزارهای فلزی می‌شود. افراد سیگاری، دیابتی و سالمندان بیشتر در معرض خطر عوارض در طول و بعد از جراحی هستند و احتمال بیشتری برای مشکلات بهبود زخم و استخوان دارند.

در چه مواردی نیاز به جراحی ترقوه وجود دارد؟

جراحی ترقوه معمولاً زمانی توصیه می‌شود که قطعات شکسته استخوان به طور قابل‌توجهی از جای خود خارج شده باشند. این جابه‌جایی می‌تواند باعث ایجاد درد شدید، محدودیت حرکتی و حتی تغییر شکل در ناحیه شانه شود. در برخی موارد، حتی اگر جابه‌جایی چندانی در استخوان وجود نداشته باشد، اما شکستگی در محلی قرار گرفته باشد که احتمال جوش‌نخوردن آن زیاد است، پزشک ممکن است جراحی را پیشنهاد دهد. هدف از جراحی، بازگرداندن قطعات شکسته به‌جای خود و ثابت نگه‌داشتن آن‌ها با استفاده از ابزارهای فلزی است تا جوش خوردگی به‌صورت صحیح و کامل انجام شود.

حرکات اصلاحی برای بهبود شکستگی ترقوه

پس از درمان شکستگی ترقوه، انجام تمرینات فیزیوتراپی برای بازیابی قدرت و دامنه حرکتی شانه بسیار مهم است. این تمرینات باید تحت‌نظر  دکتر فیزیوتراپی انجام شوند تا از آسیب‌های بیشتر جلوگیری شود.

• تمرین با میله، فلکشن
• تمرین با میله، اکستنشن
• تمرین با میله، چرخش خارجی
• تمرین با میله، چرخش روبه‌داخل
• تمرین با میله، ابداکشن (دورکردن) و ادداکشن (نزدیک‌کردن) شانه
• تمرین با میله، ابداکشن (دورکردن) و ادداکشن (نزدیک‌کردن) افقی
• فلکسیون شانه
• ابداکسیون شانه
• ابداکسیون شانه در حالت افقی
• اکستنشن شانه
• دامنه حرکت فعال کتف
• اکستانسیون شانه در حالت دمر
• ابداکشن یک‌طرفه شانه
• چرخش داخلی بازو در برابر مقاومت
• فلکشن شانه در برابر مقاومت
• اکستانسیون شانه در مقابل مقاومت
• چرخش خارجی شانه در مقابل مقاومت

پیشگیری از شکستگی ترقوه

پیشگیری کامل از شکستن ترقوه همیشه امکان‌پذیر نیست، اما با رعایت برخی نکات می‌توان احتمال وقوع آن را کاهش داد. تقویت عضلات شانه و بالاتنه می‌تواند به استخوان ترقوه استحکام بیشتری ببخشد. انجام ورزش‌های منظم و اصولی، به‌خصوص ورزش‌هایی که بر روی تقویت عضلات هسته تمرکز دارند، می‌تواند به این منظور مفید باشد.

همچنین، استفاده از تجهیزات ایمنی مناسب در هنگام انجام فعالیت‌های پرخطر مانند ورزش‌های تماسی، دوچرخه‌سواری و اسکی به‌خصوص در پیشگیری از شکستگی ترقوه در کودکان بسیار مهم است. در واقع زمانی‌که به ایمنی کودک هنگام انجام این فعالیت‌ها دقت لازم نشود، خطر شکستگی ترقوه در کودکان پررنگ خواهد بود. در نهایت، توجه به ایمنی محیط اطراف و اجتناب از قرارگرفتن در موقعیت‌های پرخطر می‌تواند از بروز این آسیب سخت، پیشگیری کند.

برای شکستگی ترقوه چه چیزهایی بخوریم؟

برای اینکه استخوان ترقوه پس از شکستگی سریع‌تر ترمیم شود، لازم است مواد مغذی ضروری بیشتری در رژیم غذایی خود قرار دهید. این مواد را می‌توان از ترکیب غذاهای طبیعی یا مصرف مکمل‌ها به‌ دست آورد. برخی ریزمغذی‌های مهم و خوراکی‌های سرشار از آن‌ها عبارت‌اند از:

ویتامین D: این ویتامین نقش مهمی در جذب کلسیم و تقویت استخوان‌ها دارد. منابع مناسب آن شامل سالمون، تن ماهی، میگو، قارچ، تخم‌مرغ و غلات غنی‌شده است.

ویتامین B12: برای خون‌سازی و ترمیم بافت‌ها ضروری است. شیر، گوشت قرمز، صدف و سایر غذاهای دریایی منابع مناسب آن هستند.

ویتامین C: این ویتامین برای ساخت کلاژن (ماده اصلی بافت استخوانی) ضروری است. مرکبات، گیلاس، فلفل دلمه‌ای، بروکلی، اسفناج و گوجه‌فرنگی از بهترین منابع آن محسوب می‌شوند.

ویتامین K: به تقویت ساختار استخوان و تنظیم روند لخته‌سازی کمک می‌کند. سبزیجات برگ سبز مثل اسفناج، بروکلی، هویج و زرده تخم‌مرغ غنی از این ویتامین‌اند.

کلسیم: ماده اصلی برای تشکیل و ترمیم استخوان‌ها. لبنیات، اسفناج، کلم پیچ و برخی ماهی‌ها میزان بالایی کلسیم دارند.

پتاسیم: به حفظ تعادل الکترولیت‌ها و سلامت عضلات کمک می‌کند. شیر، غلات، مرکبات، قهوه و چای از منابع پتاسیم هستند.

منیزیم: برای mineralization استخوان‌ها ضروری است. اسفناج، آناناس و بروکلی گزینه‌های خوبی برای دریافت منیزیم هستند.

آمینو اسید لیزین: یکی از اسیدهای آمینه ضروری برای تولید کلاژن و تقویت استخوان. تخم‌مرغ، ماهی، سویا و لبنیات از منابع غنی آن هستند.

جمع‌بندی

شکستگی ترقوه، اگرچه ممکن است دردناک و آزاردهنده باشد، اما با درمان مناسب و انجام تمرینات فیزیوتراپی، بهبودی کامل امکان‌پذیر است. علائمی مانند کاهش درد، افزایش دامنه حرکتی، کاهش تورم و احساس استحکام بیشتر در ناحیه شانه، از نشانه های جوش خوردن استخوان ترقوه هستند. بااین‌حال، مدت‌زمان بهبودی به عوامل مختلفی مانند شدت شکستگی، سن بیمار و روش درمان بستگی دارد.

مهم‌ترین نکته در درمان شکستگی ترقوه، پیروی دقیق از توصیه‌های پزشک و فیزیوتراپ است. با رعایت نکات پیشگیرانه و تقویت عضلات شانه، می‌توان احتمال وقوع این نوع شکستگی را کاهش داد. به یاد داشته باشید که هر فردی باتوجه‌به شرایط جسمی و نوع شکستگی، روند بهبودی متفاوتی خواهد داشت؛ بنابراین، صبر و حوصله و همکاری با تیم درمانی نقش بسیار مهمی در تسریع روند بهبودی ایفا می‌کند.